છેલ્લું અપડેટ: 21 માર્ચ 2024

ભારતમાં શાળાના બાળકોનું માનસિક સ્વાસ્થ્ય? ^[1]

-- ICMR અભ્યાસ: 12-13% વિદ્યાર્થીઓ ભાવનાત્મક અને વર્તન સંબંધી સમસ્યાઓથી પીડાય છે
-- માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર WHO: ભારત સૌથી વધુ સંખ્યામાં માનસિક અને વર્તણૂકીય વિકૃતિઓ સાથે ટોચ પર છે; તેમાંથી લગભગ અડધા 15 વર્ષની ઉંમર પહેલા શરૂ થાય છે

મેચ 2024: સમગ્ર દિલ્હીમાં ચાલી રહેલા કુલ 45 સ્કૂલ ક્લિનિક્સ ^[2]

શાળાના વિદ્યાર્થીઓની માનસિક અને શારીરિક સુખાકારી માટે ક્લિનિક્સ ^[1:1]

8મી માર્ચ 2022: સૌપ્રથમ પ્રાયોગિક ધોરણે 'સ્કૂલ હેલ્થ ક્લિનિક્સ' શરૂ કરવામાં આવી ^[3]
-- વિદ્યાર્થીઓએ 30 થી વધુ રોગો , વિકલાંગતા અને ખામીઓ માટે તપાસ કરી
-- એક પ્રશિક્ષિત મનોવિજ્ઞાની માનસિક સ્વાસ્થ્યના પાસાઓ સંભાળે છે
-- દરેક ક્લિનિકમાં પ્રશિક્ષિત ડૉક્ટર, મનોવિજ્ઞાની, ANM અને મલ્ટી-ટાસ્ક વર્કર છે

અસર:

-- આ સંસ્થાઓમાં સ્ક્રિન કરાયેલા 22,000 વિદ્યાર્થીઓમાંથી આશ્ચર્યજનક 69% બોડી માસ ઇન્ડેક્સના "રેડ ઝોન" માં હતા ^[4]
-- તમામ શાળાઓમાં સ્પેશિયલ સ્નેક બ્રેક સાથે નવા પ્રોગ્રામ તરફ દોરી જવું અને અત્યંત સફળતાપૂર્વક પરિણામો સાથે મફત આરોગ્યપ્રદ નાસ્તો

¶ પાયલોટ પ્રોજેક્ટ પરિણામો

જૂથ માનસિક સ્વાસ્થ્ય સત્રોએ દર્શાવ્યું હતું કે ઘણા વિદ્યાર્થીઓ રોગચાળા પછીના તણાવ, ગુંડાગીરી, નીચા આત્મસન્માન, હોર્મોનલ ફેરફારો અને ઓળખની સમસ્યાઓથી પીડાતા હતા ^[5]

"માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓને જેટલી વહેલી ઓળખવામાં આવે છે અને તેના પર ધ્યાન આપવામાં આવે છે, તે યુવાનો માટે વધુ સારું છે." - ડૉ મનીષ કંદપાલ, રામ મનોહર લોહિયા હોસ્પિટલના મનોવિજ્ઞાની ^[6]

• 22,000 વિદ્યાર્થીઓમાંથી આશ્ચર્યજનક 69% BMI ના "રેડ ઝોન" માં જોવા મળ્યા હતા, જે આરોગ્ય અને પોષણને લગતા સંભવિત જોખમોને પ્રકાશિત કરે છે ^[4:1]
• 15% વિદ્યાર્થીઓની દ્રષ્ટિ ઘટી હતી ^[5:1]
• બિન-લાભકારી સંસ્થાની મદદથી 1,274 નિદાન અને ચશ્મા આપવામાં આવ્યા હતા ^[5:2]
• 1લા 3 અઠવાડિયામાં જ, મનોવૈજ્ઞાનિકોએ યુવાનોમાં ગુસ્સો વ્યવસ્થાપન, એકલતા, સ્વ-ઓળખના મુદ્દાઓ, શૈક્ષણિક અને સાથીઓના દબાણ અને સંબંધોને મુખ્ય સમસ્યાઓ તરીકે ઓળખી કાઢ્યા હતા.

¶ ¶ સ્કૂલ ક્લિનિક શું છે?

" મેં વિવિધ દેશોમાં શાળાઓ જોઈ છે, આ ખ્યાલ ક્યાંય નથી . વિદ્યાર્થીઓને નિયમિત આરોગ્ય તપાસ પૂરી પાડવા ઉપરાંત, ક્લિનિક્સ બાળકોની માનસિક સુખાકારીને લગતી સમસ્યાઓના ઉકેલ માટે કાઉન્સેલિંગ સેવાઓ પણ પ્રદાન કરશે. દર છ મહિને, વિદ્યાર્થીઓની આરોગ્ય તપાસ કરવામાં આવશે,” - નાયબ મુખ્ય પ્રધાન મનીષ સિસોદિયા ^[7]

• આમ આદમી સ્કૂલ ક્લિનિક્સ એ મોહલ્લા ક્લિનિક્સનું વિસ્તરણ છે ^[3:1]
• શાળાના વિદ્યાર્થીઓની દ્વિ-વાર્ષિક આરોગ્ય તપાસ પૂરી પાડવાનો હેતુ છે ^[3:2]
• આ ક્લિનિક્સ વિદ્યાર્થીઓને માનસિક અને શારીરિક રીતે ફિટ રહેવામાં મદદ કરશે ^[7:1]
• આ પ્રોજેક્ટ સમગ્ર દિલ્હીમાં તેમની સંબંધિત શાળાઓમાં બાળકો માટે આરોગ્યસંભાળ લાવવા માંગે છે ^[7:2]

¶ ¶ શાળા ક્લિનિકની જરૂર છે? ^[6:1]

"પ્રથમ વખત, શારીરિક સ્વાસ્થ્ય તપાસની સાથે બાળકોની માનસિક સુખાકારી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવશે. સ્વસ્થ મન સ્વસ્થ સમાજ અને છેવટે, સ્વસ્થ રાષ્ટ્રમાં યોગદાન આપશે" - શ્રી સત્યેન્દ્ર જૈન ^[8]

-- ઘણા વિદ્યાર્થીઓ તેમની લાગણીઓ અને સ્પર્ધાત્મક તણાવને નિયંત્રિત કરવા માટે સંઘર્ષ કરે છે
-- વિદ્યાર્થીઓ ઘરે માનસિક સ્વાસ્થ્યના મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરવાનું ટાળે છે

• કિશોરાવસ્થા દરમિયાન, ઘણી બધી અનિશ્ચિતતાઓ હોય છે અને તે સ્પર્ધાત્મક સમયગાળો છે. બાળકોને ભવિષ્યની ચિંતા રહે છે
• વિદ્યાર્થીઓના મિત્રો અને પરિવારો વિદ્યાર્થીની માનસિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓને સમજી શકતા નથી
• ઓછી આવક ધરાવતા લોકો માટે માનસિક સ્વાસ્થ્ય પ્રાથમિકતા નથી
• ઘણા વિદ્યાર્થીઓ તેમની સમસ્યાઓનું નિરાકરણ કરવાની જરૂરિયાત વિશે કોઈક રીતે વાકેફ છે અને જૂથોમાં આ અંગે ચર્ચા કરવા તૈયાર છે

¶ શાળા ક્લિનિક સાથે ખાસ ?

• રાષ્ટ્રીય કેપિટોલમાં આ પ્રથમ વખત છે ^[3:3]
• હંસ ફાઉન્ડેશનના સહયોગથી ^[3:4]
• યુવાન વિદ્યાર્થીઓને તેમની શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્યની જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને કાળજીપૂર્વક તૈયાર કરવામાં આવે છે ^[9]
• ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ હ્યુમન બિહેવિયર એન્ડ અલાઇડ સાયન્સ (IHBAS) ^[10] તરફથી મોબાઇલ માનસિક સ્વાસ્થ્ય એકમો (MMHUs)
• શાળા પરિસરમાં વિદ્યાર્થીઓ માટે માનસિક સ્વાસ્થ્ય સહાય ^[3:5]
• પ્રશિક્ષિત મનોવિજ્ઞાની સુખી અભ્યાસક્રમની પહેલને પૂરક બનાવશે ^[3:6]
• શિક્ષક અને વાલીઓ પણ આ સુવિધાનો લાભ લઈ શકે છે ^{[૧૧] [૧૨]}

¶ શાળા ક્લિનિક્સ કેવી રીતે કાર્ય કરે છે?

દરરોજ 30 વિદ્યાર્થીઓની તપાસ કરવામાં આવે છે અને તેમના માટે દવાઓનો પૂરતો પુરવઠો છે ^[7:3]

• તે એક અદ્યતન ક્લિનિક છે જે શાળાના પરિસરમાં જ બનાવવામાં આવ્યું છે ^[3:7]
• દરેક ક્લિનિકમાં એક પ્રશિક્ષિત ડૉક્ટર, એક 'સ્કૂલ હેલ્થ ક્લિનિક આસિસ્ટન્ટ' અથવા નર્સ (સહાયક નર્સિંગ મિડવાઇફ), મનોવિજ્ઞાની અને મલ્ટી-ટાસ્ક વર્કર હશે. ^{[3:8] [10:1] [8:1]}
• દર પાંચ ક્લિનિક્સ માટે એક ડૉક્ટર ઉપલબ્ધ રહેશે અને અઠવાડિયામાં એકવાર મુલાકાત લેશે ^[7:4]
• શારીરિક સ્વાસ્થ્યની સમસ્યાના કિસ્સામાં, શાળા આરોગ્ય ક્લિનિક સહાયક વિદ્યાર્થીને ડૉક્ટર પાસે મોકલશે, જ્યારે વિદ્યાર્થીને માનસિક સ્વાસ્થ્યની કોઈ ચિંતા હોય તો મનોવિજ્ઞાનીને. ^{[૩:૯] [૭:૫]}
• દવાઓની સૂચિ કિશોરોની ચોક્કસ જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને તૈયાર કરવામાં આવી છે, જેમાં પ્રાથમિક ધ્યાન એનિમિયા, કુપોષણ, રીફ્રેક્ટિવ ભૂલો, કૃમિના ઉપદ્રવ અને માસિક સ્રાવની સ્વચ્છતા પર કેન્દ્રિત છે ^[7:6]
• સમૂહ પરામર્શ સત્રો, અને જ્યારે જરૂરી હોય ત્યારે વ્યક્તિગત કાઉન્સેલિંગ પણ સુરક્ષિત કરો ^[6:2]

¶ ¶ સહભાગીઓ શું કહે છે?

અમારા ક્લિનિકમાં મનોવિજ્ઞાની પર વિશ્વાસ કરવામાં મને થોડો સમય લાગ્યો અને પ્રથમ સત્ર દરમિયાન હું ગભરાઈ ગયો, પરંતુ હવે હું મારી લાગણીઓ વિશે ખુલીને વાત કરવા આતુર છું. - સાક્ષી યાદવ

“અમે વિદ્યાર્થીઓની મુખ્ય સમસ્યાઓને શૂન્ય કરી છે અને જરૂરિયાત મુજબ દવાઓ આપી રહ્યા છીએ. અમે 6 મહિના પછી ફરી તેમના સ્વાસ્થ્યનું મૂલ્યાંકન કરીશું," ડૉ. પ્રિયાંશુ ગુપ્તા, જેઓ 5 AASCsના હવાલે છે

¶ ¶ વિડિઓ કવરેજ

કેવી રીતે સ્કૂલ હેલ્થ ક્લિનિક્સનો સીધો ફાયદો વિદ્યાર્થીઓને થઈ રહ્યો છે

https://www.youtube.com/watch?v=4-GXJQmJmEU

શાળા ક્લિનિક્સ પ્રવાસ
https://www.youtube.com/watch?v=ZqRPVyGl53g

સંદર્ભો :

---

1. https://www.newindianexpress.com/cities/delhi/2021/oct/12/school-health-clinics-an-amalgamation-of-health-and-education-2370688.html ↩︎ ↩︎

2. https://delhiplanning.delhi.gov.in/sites/default/files/Planning/chapter_16_0.pdf ↩︎

3. https://www.newindianexpress.com/cities/delhi/2022/Mar/08/delhi-govt-launchesaam-aadmi-school-clinics-for-mental-physical-wellbeing-ofstudents-2427626.html#:~:text =આમ આદમી સ્કૂલ ક્લિનિક, મનોવિજ્ઞાની અને મલ્ટી-ટાસ્ક વર્કર . ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

4. https://www.magzter.com/stories/newspaper/Hindustan-Times/GOVT-SURVEY-SHOWS-15K-DELHI-SCHOOL-STUDENTS-AT-HEALTH-RISK ↩︎ ↩︎

5. https://www.hindustantimes.com/cities/delhi-news/govt-survey-shows-15k-delhi-school-students-at-health-risk-101702232020774.html ↩︎ ↩︎ ↩︎

6. https://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/baby-step-towards-better-mental-health-school-clinics-give-confidence-to-kids/articleshow/90650277.cms ↩︎ ↩︎ ↩︎

7. https://www.indiatoday.in/cities/delhi/story/delhi-health-clinics-launched-at-20-government-schools-1922027-2022-03-08 ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩↩︎ ↩︎ ↩︎

8. https://www.hindustantimes.com/cities/delhi-news/health-clinics-opened-in-20-delhi-govt-schools-101646703349054.html ↩︎ ↩︎

9. https://www.shiksha.com/news/aam-aadmi-school-clinics-at-delhi-government-schools-to-screen-30-students-per-day-blogId-84947 ↩︎

10. https://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/20-govt-schools-to-get-mental-health-units-psychologists/articleshow/95386719.cms ↩︎ ↩︎

11. https://thelogicalindian.com/good-governance/delhi-government-schools-30794 ↩︎

12. https://www.aninews.in/news/national/general-news/delhi-govt-launches-aam-aadmi-school-clinics20220308001244/ ↩︎