છેલ્લું અપડેટ: 4 નવેમ્બર 2024

સીઝન 2024 IMPACT

-- 2023 ની સરખામણીમાં 22% વધુ સ્ટબલની સારવાર કરવામાં આવશે ^[1]
-- 2023 થી 3 નવેમ્બર ^[2] ની સરખામણીમાં સ્ટબલ સળગાવવાના કેસોમાં 65% ઘટાડો

અસર 2022 અને 2023: AAP પંજાબ સરકારના 1.5 વર્ષ

-- પંજાબમાં પરાળ સળગાવવાના કેસોમાં કુલ 47% ઘટાડો થયો છે ^[3]
-- નાસાના VIIRS ઉપગ્રહો અનુસાર 2012 પછી પંજાબમાં 2023 માં સૌથી ઓછી ફાર્મ આગ ^[3:1]

પંજાબ વિ હરિયાણા : પંજાબ 2.5 ગણા વધુ ડાંગરનું વાવેતર કરે છે

પંજાબનું ~32 લાખ હેક્ટર ^[1:1] વિરુદ્ધ હરિયાણામાં ~13 લાખ હેક્ટર ^[4]

અગાઉની સરકારો : કોંગ્રેસે અડધી દિલથી ઉકેલો અને કથિત કૌભાંડો કર્યા
- ભગવંત માનની આગેવાની હેઠળની AAP સરકારે 11,275 મશીનો ગુમ થયાની જાણ કરી
- કોંગ્રેસના શાસન દરમિયાન કથિત 150 કરોડના કૌભાંડની વિજિલન્સ તપાસનો આદેશ આપ્યો

¶ એક્શન પ્લાન 2024

¶ ¶ લક્ષ્ય

સ્ટબલ અપેક્ષિત :
ડાંગરની ખેતી હેઠળ 31.54 લાખ હેક્ટરમાં 195.2 લાખ મેટ્રિક ટન (LMT) ડાંગરના ભૂસાનું ઉત્પાદન થવાની ધારણા છે ^[5]

આયોજિત સારવાર :
2023 માં 158.6 LMT સામે 195.2 LMT 100% સ્ટબલ 1લી વખત ટ્રીટમેન્ટ કરવામાં આવશે

• ઇન-સીટુ સ્ટબલ મેનેજમેન્ટ હેઠળ 127 LMT લક્ષ્ય
• એક્સ-સીટુ સ્ટબલ મેનેજમેન્ટ હેઠળ 59.6 LMT લક્ષ્ય
• 8.6 LMT ચારા તરીકે ^[3:2]

2024 : છેલ્લા 3 વર્ષમાં 663 ગામોની ઓળખ કરવામાં આવી છે કે જેમાં 75% વિસ્તાર ખેતરમાં લાગેલી આગ હેઠળ હતો ^[3:3]

¶ ¶ એ. સ્ટબલ ઘટાડવાનાં પગલાં

1. એગ્રીકલ્ચર ઈનોવેશન : ડાંગર અને ઘઉંની ઝડપી અને સારી જાતોની શોધ/પ્રોત્સાહન કરો જેથી સ્ટબલ ફાર્મિંગ માટે વધુ સમય મળી રહે અને ઓછા સ્ટબલનું ઉત્પાદન થાય

• પંજાબ સરકાર દ્વારા ઓછા સ્ટબલ સાથે ટૂંકા ગાળાના પાકની જાતોમાં કૃષિ નવીનતા

2. પાક વૈવિધ્યકરણ

• પાક વૈવિધ્યકરણ પંજાબ સરકાર દ્વારા વૈકલ્પિક પાકોને પ્રોત્સાહન આપવાના વિશાળ પ્રયાસો

¶ ¶ બી. સ્ટબલને હેન્ડલ કરવાનાં પગલાં

1. ઇન-સીટુ મેનેજમેન્ટમાં સીઆરએમ મશીનોનો ઉપયોગ કરીને જમીનમાં સ્ટબલનો સમાવેશ થાય છે

• પંજાબ દ્વારા પાક અવશેષ મશીનોની મહત્તમ ઉપલબ્ધતા અને ઉપયોગ પંજાબમાં 24 એકર માટે 1 CRM મશીન

2. એક્સ-સીટુ મેનેજમેન્ટમાં ખેતરોમાંથી સ્ટબલ ઉપાડીને તેને સ્ટબલ આધારિત ઉદ્યોગોને સપ્લાય કરવાનો સમાવેશ થાય છે.

• સીબીજી/બાયો-પાવર/ઇથેનોલ પ્લાન્ટ્સ સ્ટબલમાંથી તમામ કમિટેડ અને મંજૂર પ્રોજેક્ટ્સ
• ઈંટના ભઠ્ઠા અને થર્મલ પાવર પ્લાન્ટ્સ માટે ડાંગરના સ્ટબલમાંથી પેલેટ ફેક્ટરીઓ
• ઢોરને ખવડાવવા માટે પાકનું સ્ટબલ બાસમતી સ્ટબલ અને અન્ય રાજ્યોમાં પરિવહન સુવિધાઓ

3. બાયો-ડિકોમ્પોઝર પાઇલટ

આ પ્રોજેક્ટ પુસા બાયો-ડિકોમ્પોઝરનો છંટકાવ કરીને સ્ટબલ બર્નિંગ સામે લડવા વિશે છે

• 2024માં 8,000 એકરમાં ડાંગરના સ્ટ્રોનું બાયો-ડિકોમ્પોઝર દ્વારા વ્યવસ્થાપન કરવામાં આવશે ^[5:1]
• પંજાબમાં AAP સરકારોએ ²⁰²³ માં 8,000 એકર અને 2022 માં 5,000 એકરનું લક્ષ્ય રાખ્યું હતું ^[7]

4. જાગૃતિ અભિયાનો ^[3:4]

• રાજ્યભરના 11,624 ગામોમાં 5,000 નોડલ ઓફિસર, 1,500 ક્લસ્ટર કોઓર્ડિનેટર અને 1,200 ફિલ્ડ ઓફિસરોની નિયુક્તિ કરવામાં આવી છે.
• આ અધિકારીઓએ એક્શન ટેકન રિપોર્ટ (એટીઆર) નામની મોબાઇલ એપ્લિકેશન દ્વારા દૈનિક કાર્યવાહીના અહેવાલો શેર કરવાના હોય છે.
• કૃષિ કોલેજના વિદ્યાર્થીઓ, મોબાઈલ વાન અને પંજાબ સરકારના અધિકારીઓને સામેલ કરતી ઝુંબેશ શરૂ કરવામાં આવી હતી
• તેમજ ઝુંબેશ વાન, વોલ પેઈન્ટીંગ્સ અને પેમ્ફલેટ દ્વારા ડાંગરનું સ્ટ્રો ન બાળવા અંગે જાગૃતિ ^[8]

¶ ¶ 2023: AAP સરકાર દ્વારા અસર

અસર: 26.60% ઘટાડો (2 વર્ષમાં કુલ 47%) સ્ટબલ સળગાવવાના કેસોમાં ^[9]

વ્યવસ્થાપિત ડાંગરના સ્ટ્રોમાં 32%નો વધારો (2 વર્ષમાં કુલ 58.6%) : 2022 માં લગભગ 120 લાખ ટનની સારવાર કરવામાં આવી હતી તેની સરખામણીમાં લગભગ 158.6 લાખ ટન ડાંગરના સ્ટ્રોની ઇન-સીટુ અને એક્સ-સીટુ પદ્ધતિઓ હેઠળ સારવાર કરવામાં આવી હતી ^{[10] [1 :2]}

• 2023 માં, 11.50 મિલિયન ટન સ્ટબલને ઇન-સીટુ અને 3.66 એમટી એક્સ-સીટુમાં સારવાર આપવામાં આવી હતી.
• એક્સ-સીટુમાં ઔદ્યોગિક બોઈલરમાં 2.1 એમટી, બાયોમાસ પાવર પ્લાન્ટમાં 0.96 એમટી, કોમ્પ્રેસ્ડ બાયો ગેસ પ્લાન્ટમાં 0.30 એમટી, બાયો ઇથેનોલ પ્લાન્ટમાં 0.10 એમટી, થર્મલ પાવર પ્લાન્ટમાં 0.20 એમટીનો સમાવેશ થાય છે. તે સિવાય 0.70 મેટ્રિક ટનનો ચારા તરીકે ઉપયોગ થતો હતો ^[11]
• રાજ્યભરના 11,624 ગામોમાં 4,233 નોડલ ઓફિસર અને 998 ક્લસ્ટર કોઓર્ડિનેટર 2023 માં આગની ઘટનાઓને વાસ્તવિક સમયમાં પહોંચી વળવા અને ખેડૂતોને દરેક પગલા પર માર્ગદર્શન આપવા માટે ^[12]
• 1144 એફઆઈઆર (કલમ 188) નોંધવામાં આવી હતી અને 2.57 કરોડ (1.88 વસૂલાત) દંડ લાદવામાં આવ્યો હતો ^[13]

¶ ¶ 2022: AAP સરકાર દ્વારા અસર

અસર: સ્ટબલ સળગાવવાના કેસોમાં 30% ઘટાડો

વ્યવસ્થાપિત ડાંગરના સ્ટ્રોમાં 20% નો વધારો : 2021 માં લગભગ 100 લાખ ટનની સારવાર કરવામાં આવી હતી તેની સરખામણીમાં લગભગ 120 લાખ ટન ડાંગરના સ્ટ્રોની ઇન-સીટુ અને એક્સ-સીટુ પદ્ધતિઓ હેઠળ સારવાર કરવામાં આવી હતી ^[10:1]

¶ ¶ 2021 સુધીની સ્થિતિ: અગાઉની સરકારો ^[14]

-- માત્ર 49% સ્ટબલનું સંચાલન ઇન-સીટુ અને એક્સ-સીટુ પદ્ધતિઓ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું
-- સ્ટબલ સળગાવવાના કેસો: 2021 માં 71,246 અને 2020 માં 76,590 કેસ નોંધાયા

ઉકેલો અને કૌભાંડનો પ્રયાસ કર્યો ^{[૧૫] [૭:૧]} :

• પંજાબે કેન્દ્ર સાથે 90,422 સ્ટબલ મેનેજમેન્ટ મશીનોનું વિતરણ કર્યું અને 2018-2021 વચ્ચે ₹935 કરોડની સબસિડી પૂરી પાડી

2022 : ભગવંત માનની આગેવાની હેઠળની AAP સરકારે 11,275 મશીનો ગુમ થયાની જાણ કરી અને કથિત 150 કરોડના કૌભાંડની વિજિલન્સ તપાસનો આદેશ આપ્યો.

¶ ¶ પૃષ્ઠભૂમિ

• મુખ્યત્વે 2 ઋતુઓ છે જ્યાં પાક ફેરવવામાં આવે છે: મે મહિનામાં ચોખા અને નવેમ્બરમાં ઘઉંનું વાવેતર
• ઘઉં અને સરકારી સહાયના અભાવે ખેતરને ઝડપથી તૈયાર કરવા માટે, ખેડૂતોએ ચોખાની લણણીનો બાકી રહેલો કાટમાળ બાળવાનો આશરો લીધો
• આ ઘટના વર્ષોથી એક અનુકૂળ આદત બની ગઈ છે અને ઉત્તર ભારતના પ્રદૂષણના સ્તરને વધારવામાં મોટો ફાળો આપ્યો છે ^[16]

હવાની ગુણવત્તા પરની અસરો ઉપરાંત, સ્ટબલ સળગાવવાથી જરૂરી પોષક તત્ત્વોને બાળીને અને મહત્વના સુક્ષ્મજીવોનો નાશ કરીને જમીનની ઉત્પાદકતાને પણ અસર થાય છે, એટલે કે ખાતર અથવા ખાતરના ઉપયોગ દ્વારા જમીનની ફળદ્રુપતા પાછી મેળવવાનો વધારાનો ખર્ચ ^[17]

એકલા પંજાબમાં ડાંગર હેઠળ 30-32 લાખ હેક્ટર જમીન આવરી લેવામાં આવે છે, જે 180-200 લાખ ટન સ્ટબલનું ઉત્પાદન કરે છે ^[12:1]

સંદર્ભો :

---

1. https://timesofindia.indiatimes.com/city/chandigarh/punjab-ppcbs-plan-to-manage-195-million-tonnes-of-crop-residue-in-2024-25/articleshow/111723044.cms ↩︎ ↩︎ ↩︎

2. https://www.dailypioneer.com/2024/state-editions/punjab-farmers-already-acquire-over-14k-crm-machines-against-sanctioned-21-958.html ↩︎

3. https://www.hindustantimes.com/cities/chandigarh-news/663-punjab-villages-identified-as-stubble-burning-hotspots-101727024555461.html ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎​

4. https://www.hindustantimes.com/cities/chandigarh-news/dry-weather-becoming-a-hurdle-for-direct-seeded-rice-cultivation-in-haryana-101720205003600.html ↩︎

5. https://www.tribuneindia.com/news/punjab/managing-crop-residue-i-straw-mgmt-policy-in-place-adoption-remains-a-challenge/ ↩︎ ↩︎

6. http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/103981283.cms ↩︎

7. https://www.livemint.com/news/india/heres-how-aap-led-punjab-govt-planning-its-stubble-burning-fight-to-alleviate-delhi-pollution-11663387435327.html ↩︎ ↩︎

8. https://amritsar.nic.in/notice/short-term-tender-notice-for-creating-awarness-not-to-burn-paddy-staw-among-farmers-through-campaign-van-wall-paintings- અને-પેમ્ફેલ્ટ-અંડર-ઇન-સીટુ-સીઆરએમ-સ્કીમ-2023-24/ ↩︎

9. https://www.deccanherald.com/india/paddy-stubble-burning-cases-in-punjab-lowest-in-11-years-report-1166791.html ↩︎

10. https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/paddy-stubble-punjab-machines-8924872/ ↩︎ ↩︎

11. http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/111723044.cms ↩︎

12. https://www.hindustantimes.com/cities/chandigarh-news/over-4k-nodal-officers-to-help-punjab-check-stubble-burning-101694199692497.html ↩︎ ↩︎

13. https://timesofindia.indiatimes.com/city/chandigarh/farm-fires-in-punjab-11k-firs-and-26cr-fines-imposed-last-year/articleshow/112960089.cms ↩︎

14. https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/punjab-plans-to-provide-around-22000-straw-management-machines-for-2023-kharif-season-8891257/ ↩︎

15. https://www.business-standard.com/article/current-affairs/punjab-orders-probe-in-11-275-missing-crop-residue-management-machines-122081800191_1.html ↩︎

16. https://earthobservatory.nasa.gov/images/84680/stubble-burning-in-northern-india#:~:text=ઑક્ટોબર અને નવેમ્બરમાં કાટમાળ ઝડપથી તૈયાર કરવા માટે ↩︎

17. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2666765720300119 ↩︎