शेवटचे अपडेट: 26 ऑक्टोबर 2024

या मजबूत जलसाठ्यांच्या निर्मितीद्वारे भूजल पातळी वाढवण्यासाठी आणि पाणी पुरवठा वाढवण्यासाठी दिल्ली सरकारचा सिटी ऑफ लेक्स हा एक उपक्रम आहे.

मार्च 2024 पर्यंत 39 मोठे आणि 381 लहान जलसाठे आधीच पुनरुज्जीवित झाले आहेत ^[१]
-- आणखी 25 च्या निविदा प्रक्रियेत होत्या

प्रभाव : सेंटर फॉर सायन्स अँड एन्व्हायर्नमेंट (CSE) ^[२] च्या सर्वेक्षणानुसार नवीन/पुनरुज्जीवित तलावांभोवती पाण्याची पातळी वाढली आहे.

पप्पनकलन येथे ~6 मीटर
निलोठी येथे ~4 मी
नजफगड येथे ~3मी

¶ ¶ जून 2023 पर्यंत तपशीलवार उपलब्धी

26 तलाव (20 साईट्सवर) आणि 381 लहान जलस्रोतांचे पुनरुज्जीवन करण्यात आले आहे.
-- किमान 11 साइट्सवर चालण्याचे ट्रॅक समर्पित आहेत

¶ नवकल्पना : सक्रिय बायोडायजेस्टर (SWAB) सह वैज्ञानिक वेटलँड ^{[३] [४]}

प्रदूषित पाण्याच्या प्रक्रियेसाठी तीन आवश्यक असतात - हवा, जीवाणू आणि जीवाणूंच्या वाढीसाठी पृष्ठभाग

• पाण्यात विरघळलेल्या ऑक्सिजनची उच्च पातळी राखण्यासाठी वायुवीजन उपकरणे स्थापित केली जातात
• तरंगणारी ओलसर जमीन : काटकसरीच्या नाविन्यपूर्ण तंत्रज्ञानामध्ये काना इंडिका आणि सायपेरस पॅपिरस सारख्या पाणथळ प्रजातींचे वृक्षारोपण समाविष्ट आहे. या वनस्पती प्रजाती सांडपाण्यात नायट्रोजन आणि फॉस्फरस, प्राथमिक प्रदूषक निश्चित करतात.
• त्यांची मुळे पाण्यात वाढतात आणि बॅक्टेरियाच्या वाढीसाठी एक माध्यम म्हणून काम करतात. हा जीवाणू एजंट म्हणून काम करतो आणि ऑक्सिजन घेत असताना अमोनियासारख्या प्रदूषकांचे निराकरण करतो.

¶ ¶ पुनरुज्जीवित तलाव

चला या पुनरुज्जीवित तलावांना जवळून पाहूया…

¶ ¶ 1. राजोकरी तलाव ^[५]

स्थान : गुडगाव दिल्ली सीमेवर दक्षिण पश्चिम दिल्ली
आकारमान : या तलावाचा आकार २ एकर आहे
चालण्याचा मार्ग : होय

या तलाव प्रकल्पासाठी दिल्ली सरकारने जलशक्ती मंत्रालयाचा पुरस्कार जिंकला ^[६]

ध्रुव राठी यांचा ग्राउंड रिपोर्ट: https://www.youtube.com/watch?v=CoaZsJJK4Kg

¶ पप्पन कलान तलाव ^{[७] [८]}

स्थान : द्वारका, पश्चिम दिल्ली
11 एकर व्यापलेल्या 2 तलावांची वैशिष्ट्ये
क्षमता : 55 दशलक्ष गॅलन पाणी
स्रोत : पप्पनकलन सांडपाणी प्रक्रिया संयंत्र
वॉकिंग ट्रॅक : होय

• सध्या, दररोज 20 दशलक्ष गॅलन पाणी तलावाला दिले जाते
• हे सरोवर शास्त्रोक्त पद्धतीने भूजलाचे उच्च दराने पुनर्भरण करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे

https://www.youtube.com/watch?v=HjaZI38Gqo0

त्याच्या संकल्पनेपासून आजूबाजूच्या परिसरातील भूजल 4 मीटरने वाढले आहे

¶ पृ ३. रोहिणी तलाव ^[८:१]

स्थान : रोहिणी, उत्तर पश्चिम दिल्ली.
17 एकरात पसरलेले 2 प्रमुख तलाव आहेत .
चालण्याचा मार्ग : होय
जलस्रोत : रोहिणी सांडपाणी प्रक्रिया केंद्र

या तलावाला दररोज 30MGD प्रक्रिया केलेले सांडपाणी दिले जाते

https://youtu.be/tMA_qVM2Bhg?si=gxX38i--VCxvvKUh

¶ ¶ 4. निलोठी तलाव ^[९]

स्थान : विकासपुरी जवळ, पश्चिम दिल्ली
11 एकरात पसरलेल्या 3 तलावांची वैशिष्ट्ये
चालण्याचा मार्ग : होय
क्षमता : 255 दशलक्ष लिटर पाणी

त्यामध्ये दररोज 25 दशलक्ष लिटर प्रक्रिया केलेले पाणी सोडले जात आहे

अधिक तपशील येथे: https://x.com/AamAadmiParty/status/1628975932701814784

¶ ¶ 5. इरादतनगर तलाव

स्थान : उत्तर पश्चिम दिल्ली
6 एकरात पसरलेल्या 4 तलावांची वैशिष्ट्ये
वॉकिंग ट्रॅक : नाही
स्रोत : रिठाला एसटीपी

अधिक तपशील येथे: https://x.com/AamAadmiParty/status/1628975903689830400

¶ ¶ 6. द्वारका WTP तलाव

स्थान : नजफगढ, पश्चिम दिल्ली.
वैशिष्ट्ये 1 तलाव, 4 एकर विस्तीर्ण.
चालण्याचा मार्ग : नाही

अधिक तपशील: https://x.com/AamAadmiParty/status/1628975879958446082

¶ ७. तिमारपूर तलाव ^[८:२]

स्थान : मजनू का टिला, ईशान्य दिल्ली.
1 तलावाची वैशिष्ट्ये , 6 एकर पसरलेली.
चालण्याचा मार्ग : होय
जलस्रोत : तिमारपूर सांडपाणी प्रक्रिया केंद्र

दररोज 6MGD प्रक्रिया केलेले सांडपाणी या तलावात सोडले जाते

https://www.youtube.com/watch?v=bWPB5P65Qa4

¶ ¶ 8. शाहदरा लिंक ड्रेन ^[१०]

अक्षरधाम समोर स्थान , पूर्व दिल्ली.
1 तलावाची वैशिष्ट्ये , 9 एकरात पसरलेली.
वॉकिंग ट्रॅक : नाही

¶ ¶ 9. ओखला एसटीपी तलाव

बाटला हाऊस जवळ स्थान , ओखला, दक्षिण पूर्व दिल्ली.
10 एकरात पसरलेला 1 तलाव.
वॉकिंग ट्रॅक : नाही

¶ पृ 10. सोनिया विहार

स्थान : मजनू का टिळा जवळ, ईशान्य दिल्ली.
वैशिष्ट्ये 1 तलाव, 4 एकर विस्तीर्ण.
वॉकिंग ट्रॅक : नाही

¶ पृ ११. सनोथ तलाव ^[११]

स्थान : नरेला जवळ, उत्तर पश्चिम दिल्ली.
वैशिष्ट्ये 1 तलाव, 4 एकर विस्तीर्ण
सुविधा : लहान मुलांसाठी खेळाचे मैदान, पिकनिक गार्डन, पायवाट, छठ पूजा घाट आणि सर्वसामान्यांसाठी व्यायामशाळा.
कडुनिंब, सेमल, चंपा, बाबूल ही झाडे सनोथ तलावाभोवती लावली आहेत
चालण्याचा मार्ग : होय

https://www.youtube.com/watch?v=qmRZWlZoRaQ

द प्रिंट द्वारे ग्राउंड रिपोर्ट: https://www.youtube.com/watch?v=9flYsqEHdRw

¶ ¶ 12. नरैना तलाव

स्थान : नरैना, पश्चिम दिल्ली
वैशिष्ट्ये 1 तलाव, 5 एकर विस्तीर्ण
चालण्याचा मार्ग : होय

https://www.youtube.com/watch?v=L0Z5rR8li8U

¶ ¶ 13. रोशनारा तलाव ^[१२]

ठिकाण : जुनी दिल्ली
वैशिष्ट्ये 1 तलाव, 4 एकर विस्तीर्ण
चालण्याचा मार्ग : होय

अधिक तपशील: https://twitter.com/AamAadmiParty/status/1628975814162391040

¶ ¶ 14. भालसवा तलाव

स्थान : शालीमार बाग, उत्तर पश्चिम दिल्ली
आकार : दिल्लीतील सर्वात मोठ्या तलावांपैकी एक, 127 एकरमध्ये पसरलेले आहे
चालण्याचा मार्ग : होय

अधिक तपशील/व्हिडिओ: https://x.com/AamAadmiParty/status/1628975512847814657

¶ ¶ 15. स्मृती वन तलाव

स्थान : वसंत कुंज जवळ, दक्षिण पश्चिम दिल्ली
आकारमान : हा तलाव ६ एकरात पसरलेला आहे
चालण्याचा मार्ग : होय

अधिक येथे: https://twitter.com/AamAadmiParty/status/1628975482833371141

¶ पृ १६. पश्चिम विहार तलाव ^[१३]

स्थान : पश्चिम दिल्ली
आकारमान : हा तलाव २.५ एकरात पसरलेला आहे
वॉकिंग ट्रॅक : नाही
स्रोत : केशवपुरम येथे 4 किमी लांबीच्या पाइपलाइनद्वारे कचरा प्रक्रिया प्रकल्प

¶ ¶ 17. टिकरी खुर्द तलाव ^{[१४] [१३:१]}

स्थान : दिल्लीची उत्तर सीमा
आकारमान : हा तलाव १७ एकरात पसरलेला आहे.
वॉकिंग ट्रॅक : नाही
स्रोत : एसटीपी नरेला

¶ पृ 18. सातपुल्ला तलाव ^[१४:१]

स्थान : मालवीय नगर, दक्षिण दिल्ली
आकारमान : हा तलाव ५ एकरात पसरलेला आहे
चालण्याचा मार्ग : नाही

¶ १ ९. संजय वन तलाव ^{[१५] [१६] [१७]}

ठिकाण : वसंत कुंज, दिल्ली
आकारमान : हा तलाव ५१ एकरात पसरलेला आहे.
चालण्याचा मार्ग : होय
स्रोत : वसंत कुंज सांडपाणी प्रक्रिया प्रकल्प

अधिक तपशील/चित्र: https://x.com/AamAadmiParty/status/1628974962290851840?s=20

https://www.youtube.com/watch?v=KSVseYhVYkY

¶ ¶ 20. नजफगड एसटीपी तलाव ^{[१८] [१९]}

स्थान : नजफगढ, पश्चिम दिल्ली येथे.
वैशिष्ट्ये : 1 तलाव, 4 एकर पसरलेला.
वॉकिंग ट्रॅक : नाही

¶ ¶ तलावांचे शहर का?

i मुख्य उद्दिष्ट: पाणीपुरवठ्याचे शाश्वत वाढ

• दिल्ली सध्या आपल्या शेजारील पंजाब, हरियाणा आणि उत्तर प्रदेश या राज्यांच्या पाण्याच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी नद्यांच्या निश्चित पाणी वाटपावर अवलंबून आहे.
• सतत वाढत जाणारी लोकसंख्या आणि पाण्याच्या मागणीत प्रमाणात वाढ झाल्याने दिल्ली पाण्याच्या कमतरतेच्या परिस्थितीत सापडते
• या संबंधित पाण्याच्या समस्येवर शाश्वत समाधानाची गरज, तलावांच्या दिल्ली शहराकडे नेले

ii लोकांसाठी स्थानिक मनोरंजनाची ठिकाणे

iii स्थानिक परिसराचे सुशोभीकरण

¶ एकूण तलाव/जलसाठे ^[२० ]

दिल्ली पार्क्स अँड गार्डन सोसायटी एनसीटीनुसार, दिल्लीमध्ये 1045 जलसाठे आहेत (तलावांसह).

• 65 जल संस्था दिल्ली सरकारच्या मालकीच्या आहेत
• 980 जलस्रोत प्रत्यक्ष/अप्रत्यक्षपणे केंद्र सरकारच्या मालकीचे आहेत**

लक्ष्य - टप्पा 1:
मजबूत विकेंद्रित जल पायाभूत सुविधा विकसित करताना एकूण 600 तलाव आणि जलस्रोतांचे पुनरुज्जीवन केले जात आहे.

संदर्भ :

---

1. https://www.deccanherald.com/india/delhi/capacity-of-water-treatment-plants-in-delhi-increased-marginally-in-2023-economic-survey-2917956 ↩︎

2. http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/111298154.cms ↩︎

3. https://cityoflakesdelhi.com/2022/11/20/floating-wetlands-with-aeration/ ↩︎

4. https://cityoflakesdelhi.com/2022/11/20/swab/ ↩︎

5. https://cityoflakesdelhi.com/2022/10/19/rajokri-lake-revitalisation/ ↩︎

6. https://www.newindianexpress.com/cities/delhi/2020/aug/31/rajokri-lake-revived-by-delhi-government-wins-jal-shakti-ministry-award-2190558.html ↩︎

7. https://cityoflakesdelhi.com/2022/10/19/pappankalan-lake-development/ ↩︎

8. https://cityoflakesdelhi.com/2022/11/20/delhis-newest-lakes-are-fuelled-by-wastewater/ ↩︎ ↩︎ ↩︎

9. https://www.outlookindia.com/national/3-artificial-lakes-at-nilothi-to-recharge-aquifers-using-treated-wastewater-from-stp-delhi-government-news-252529 ↩︎

10. https://www.newindianexpress.com/cities/delhi/2022/may/10/shahdara-drain-revival-takes-off-2451843.html ↩︎

11. https://cityoflakesdelhi.com/2022/10/19/sannoth-lake/ ↩︎

12. https://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/revival-of-mughal-lake-to-start-by-sept-end/articleshow/85193512.cms ↩︎

13. https://indianexpress.com/article/cities/delhi/djbs-city-of-lakes-project-for-50-water-bodies-in-the-capital-a-fresh-lease-of-life-by- वर्ष-अखेर-7444891/ ↩︎ ↩︎

14. https://www.newindianexpress.com/thesundaystandard/2019/aug/25/revival-of-delhis-satpula-lake-2023846.html ↩︎ ↩︎

15. https://cityoflakesdelhi.com/2022/10/20/sanjay-van-lake/ ↩︎

16. https://indianexpress.com/article/cities/delhi/delhi-jal-board-sets-up-floating-wetlands-to-clean-lakes-7465308/ ↩︎

17. https://www.newindianexpress.com/cities/delhi/2021/aug/20/djb-cleans-sanjay-van-lake-under-rejuvenation-plan-2347289.html ↩︎

18. https://cityoflakesdelhi.com/2023/06/06/najafgarh-lake/ ↩︎

19. https://cityoflakesdelhi.com/2023/06/06/reimagining-najafgarh-a-serene-artificial-lake-brings-life-to-delhis-city-of-lakes/ ↩︎

20. https://dpgs.delhi.gov.in/sites/default/files/DPGS/generic_multiple_files/wb_list_1045_1.pdf ↩︎