शेवटचे अपडेट: 21 मार्च 2024

भारतातील शालेय मुलांचे मानसिक आरोग्य? ^[१]

-- ICMR अभ्यास: १२-१३% विद्यार्थी भावनिक आणि वर्तणुकीशी संबंधित समस्यांनी ग्रस्त आहेत
-- मानसिक आरोग्यावर WHO: मानसिक आणि वर्तणुकीशी संबंधित विकारांमध्ये भारत अव्वल आहे; त्यापैकी जवळपास निम्मे वयाच्या १५ व्या वर्षापूर्वी सुरू होतात

सामना 2024: संपूर्ण दिल्लीत एकूण 45 शालेय दवाखाने सुरू आहेत ^[2]

शालेय विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यासाठी क्लिनिक ^[१:१]

8 मार्च 2022: प्रायोगिक तत्त्वावर 'शालेय आरोग्य दवाखाने' प्रथम सुरू झाले ^[३]
-- विद्यार्थ्यांनी ३० हून अधिक रोग , अपंगत्व आणि कमतरता तपासल्या
-- एक प्रशिक्षित मानसशास्त्रज्ञ मानसिक आरोग्याच्या पैलू हाताळतो
-- प्रत्येक क्लिनिकमध्ये प्रशिक्षित डॉक्टर, मानसशास्त्रज्ञ, एएनएम आणि मल्टी-टास्क वर्कर असतात

प्रभाव:

-- या संस्थांमध्ये तपासणी केलेल्या २२,००० विद्यार्थ्यांपैकी तब्बल ६९% बॉडी मास इंडेक्सच्या “रेड झोन” मध्ये होते ^[४]
-- सर्व शाळांमध्ये स्पेशल स्नॅक ब्रेकसह नवीन कार्यक्रम आणि अत्यंत यशस्वी परिणामांसह मोफत आरोग्यदायी स्नॅक्स

¶ पायलट प्रकल्प परिणाम

गट मानसिक आरोग्य सत्रांनी दर्शविले की अनेक विद्यार्थ्यांना साथीच्या रोगानंतरचा ताण, गुंडगिरी, कमी आत्मसन्मान, हार्मोनल बदल आणि ओळख समस्या ^[५]

"मानसिक आरोग्याच्या समस्या जितक्या लवकर ओळखल्या जातील आणि त्यांचे निराकरण केले जाईल तितके तरुणांसाठी ते चांगले आहे." - डॉ मनीष कांडपाल, राम मनोहर लोहिया रुग्णालयातील मानसशास्त्रज्ञ ^[६]

• 22,000 पैकी तब्बल 69% विद्यार्थी BMI च्या "रेड झोन" मध्ये आढळले, जे आरोग्य आणि पोषणाशी संबंधित संभाव्य धोके हायलाइट करतात ^[4:1]
• १५% विद्यार्थ्यांची दृष्टी कमी झाली होती ^[५:१]
• 1,274 चे निदान करण्यात आले आणि एका ना-नफा संस्थेच्या मदतीने त्यांना चष्मा प्रदान करण्यात आला ^[5:2]
• 1ल्या 3 आठवड्यातच, मानसशास्त्रज्ञांनी राग व्यवस्थापन, एकटेपणा, स्वत: ची ओळख समस्या, शैक्षणिक आणि समवयस्क दबाव आणि नातेसंबंध या तरुणांमधील मुख्य समस्या म्हणून ओळखल्या होत्या.

¶ ¶ शाळा क्लिनिक म्हणजे काय?

" मी विविध देशांतील शाळा पाहिल्या आहेत, ही संकल्पना कोठेही नाही . विद्यार्थ्यांना नियमित आरोग्य तपासणी करण्याबरोबरच, क्लिनिक मुलांच्या मानसिक आरोग्याशी संबंधित समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी समुपदेशन सेवा देखील देईल. दर सहा महिन्यांनी, विद्यार्थ्यांची आरोग्य तपासणी केली जाईल,” - उपमुख्यमंत्री मनीष सिसोदिया ^[७]

• आम आदमी स्कूल क्लिनिक हे मोहल्ला क्लिनिकचा विस्तार आहे ^[३:१]
• शालेय विद्यार्थ्यांची द्वि-वार्षिक आरोग्य तपासणी करणे हे उद्दिष्ट आहे ^[३:२]
• हे दवाखाने विद्यार्थ्यांना मानसिक आणि शारीरिकदृष्ट्या तंदुरुस्त राहण्यास मदत करतील ^[७:१]
• हा प्रकल्प संपूर्ण दिल्लीतील मुलांसाठी त्यांच्या संबंधित शाळांमध्ये आरोग्य सेवा आणण्याचा प्रयत्न करतो ^[७:२]

¶ ¶ शाळा क्लिनिकची आवश्यकता आहे? ^[६:१]

"प्रथमच, शारीरिक आरोग्य तपासणीसह मुलांच्या मानसिक आरोग्यावर लक्ष केंद्रित केले जाईल. निरोगी मन निरोगी समाजासाठी आणि शेवटी, निरोगी राष्ट्रासाठी योगदान देईल" - श्रीमान सत्येंद्र जैन ^[८]

-- बरेच विद्यार्थी त्यांच्या भावनांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी आणि स्पर्धात्मक ताणतणावासाठी झगडतात
-- विद्यार्थी मानसिक आरोग्याच्या समस्यांवर घरी चर्चा करणे टाळतात

• किशोरवयीन काळात, अनेक अनिश्चितता असतात आणि तो स्पर्धात्मक काळ असतो. मुलांना भविष्याची काळजी वाटते
• विद्यार्थ्यांचे मित्र आणि कुटुंबीयांना विद्यार्थ्याच्या मानसिक आरोग्याच्या समस्या समजत नाहीत
• अल्प उत्पन्न गटातील लोकांसाठी मानसिक आरोग्याला प्राधान्य नाही
• अनेक विद्यार्थ्यांना त्यांच्या समस्या सोडवण्याच्या गरजेची जाणीव असते आणि ते गटांमध्ये यावर चर्चा करण्यास इच्छुक असतात

¶ ¶ स्कूल क्लिनिकसह विशेष?

• राष्ट्रीय राजधानीत हे प्रथमच आहे ^[३:३]
• हंस फाउंडेशनच्या सहकार्याने ^[३:४]
• तरुण विद्यार्थ्यांच्या शारीरिक आणि मानसिक आरोग्याच्या गरजा लक्षात घेऊन त्यांची पूर्तता करण्यासाठी काळजीपूर्वक रचना केली आहे ^[9]
• इन्स्टिट्यूट ऑफ ह्युमन बिहेवियर अँड अलाईड सायन्सेस (IHBAS) कडून मोबाइल मानसिक आरोग्य युनिट्स (MMHUs) ^[१०]
• शाळेच्या आवारातील विद्यार्थ्यांसाठी मानसिक आरोग्य समर्थन ^[३:५]
• एक प्रशिक्षित मानसशास्त्रज्ञ आनंदी अभ्यासक्रमाच्या पुढाकाराला पूरक असेल ^[३:६]
• शिक्षक आणि पालक देखील या सुविधेचा लाभ घेऊ शकतात ^{[११] [१२]}

¶ शालेय दवाखाने कसे चालतात ?

दररोज ३० विद्यार्थ्यांची तपासणी केली जाते आणि त्यांच्यासाठी औषधांचा पुरेसा पुरवठा आहे ^[७:३]

• हे शाळेच्या आवारातच बांधलेले अत्याधुनिक क्लिनिक आहे ^[३:७]
• प्रत्येक क्लिनिकमध्ये एक प्रशिक्षित डॉक्टर, एक 'स्कूल हेल्थ क्लिनिक असिस्टंट' किंवा नर्स (सहायक नर्सिंग मिडवाइफ), मानसशास्त्रज्ञ आणि मल्टी-टास्क वर्कर असतील. ^{[३:८] [१०:१] [८:१]}
• प्रत्येक पाच क्लिनिकसाठी एक डॉक्टर उपलब्ध असेल आणि आठवड्यातून एकदा प्रत्येकाला भेट देईल ^[७:४]
• शारीरिक आरोग्याच्या समस्येच्या बाबतीत, शालेय आरोग्य क्लिनिक सहाय्यक विद्यार्थ्याला डॉक्टरकडे पाठवेल, तर विद्यार्थ्याला मानसिक आरोग्याची चिंता असल्यास मानसशास्त्रज्ञांकडे पाठवेल. ^{[३:९] [७:५]}
• अशक्तपणा, कुपोषण, अपवर्तक त्रुटी, कृमीचा प्रादुर्भाव आणि मासिक पाळीची स्वच्छता यावर प्राथमिक लक्ष केंद्रित करून किशोरवयीन मुलांच्या विशिष्ट गरजा लक्षात घेऊन औषधांची यादी तयार केली गेली आहे ^[७:६]
• सामूहिक समुपदेशन सत्रे, आणि आवश्यकतेनुसार वैयक्तिक समुपदेशन सुरक्षित करा ^[६:२]

¶ ¶ सहभागी काय म्हणतात?

आमच्या क्लिनिकमध्ये मानसशास्त्रज्ञांवर विश्वास ठेवण्यासाठी मला थोडा वेळ लागला आणि पहिल्या सत्रात मी घाबरलो, परंतु आता मी माझ्या भावनांबद्दल उघडपणे बोलण्यास उत्सुक आहे. - साक्षी यादव

“आम्ही विद्यार्थ्यांच्या मुख्य समस्यांकडे दुर्लक्ष केले आहे आणि आवश्यकतेनुसार औषधे देत आहोत. आम्ही 6 महिन्यांनंतर त्यांच्या प्रकृतीचे पुन्हा मूल्यांकन करू,” डॉ प्रियांशु गुप्ता, जे 5 AASC चे प्रभारी आहेत.

¶ ¶ व्हिडिओ कव्हरेज

शालेय आरोग्य चिकित्सालयांचा थेट विद्यार्थ्यांना कसा फायदा होत आहे

https://www.youtube.com/watch?v=4-GXJQmJmEU

शालेय क्लिनिकचा दौरा
https://www.youtube.com/watch?v=ZqRPVyGl53g

संदर्भ :

---

1. https://www.newindianexpress.com/cities/delhi/2021/oct/12/school-health-clinics-an-amalgamation-of-health-and-education-2370688.html ↩︎ ↩︎

2. https://delhiplanning.delhi.gov.in/sites/default/files/Planning/chapter_16_0.pdf ↩︎

3. https://www.newindianexpress.com/cities/delhi/2022/Mar/08/delhi-govt-launchesaam-aadmi-school-clinics-for-mental-physical-wellbeing-ofstudents-2427626.html#:~:text =द आम आदमी स्कूल क्लिनिक, मानसशास्त्रज्ञ आणि मल्टी-टास्क वर्कर . ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

4. https://www.magzter.com/stories/newspaper/Hindustan-Times/GOVT-SURVEY-SHOWS-15K-DELHI-SCHOOL-STUDENTS-AT-HEALTH-RISK ↩︎ ↩︎

5. https://www.hindustantimes.com/cities/delhi-news/govt-survey-shows-15k-delhi-school-students-at-health-risk-101702232020774.html ↩︎ ↩︎ ↩︎

6. https://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/baby-step-towards-better-mental-health-school-clinics-give-confidence-to-kids/articleshow/90650277.cms ↩︎ ↩︎ ↩︎

7. https://www.indiatoday.in/cities/delhi/story/delhi-health-clinics-launched-at-20-government-schools-1922027-2022-03-08 ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩↩︎ ↩︎​

8. https://www.hindustantimes.com/cities/delhi-news/health-clinics-opened-in-20-delhi-govt-schools-101646703349054.html ↩︎ ↩︎

9. https://www.shiksha.com/news/aam-aadmi-school-clinics-at-delhi-government-schools-to-screen-30-students-per-day-blogId-84947 ↩︎

10. https://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/20-govt-schools-to-get-mental-health-units-psychologists/articleshow/95386719.cms ↩︎ ↩︎

11. https://thelogicalindian.com/good-governance/delhi-government-schools-30794 ↩︎

12. https://www.aninews.in/news/national/general-news/delhi-govt-launches-aam-aadmi-school-clinics20220308001244/ ↩︎