कालवा सिंचन पुनरुज्जीवित, सरकारी पैशाची बचत आणि शेतकरी सुखी

शेवटचे अपडेट: 4 ऑक्टोबर 2024

स्वातंत्र्यानंतर कालव्याचे पाणी प्रथमच पोहोचले

-- ९४ गावांना पहिल्या वेळेस कालव्याचे पाणी मिळाले [१]
-- ३५-४० वर्षांच्या कालावधीनंतर ४९ गावांना पाणी मिळाले [१:१]
-- 4 दशकांत 1ल्यांदा 20 कालव्यांतून पाणी वाहून गेले आहे, 916 मायनर आणि वॉटर कोर्सेसचे पुनरुज्जीवन केले आहे [2]

लक्ष्य (फेज 2) साध्य केले [3]

प्रभाव : कालव्याच्या पाण्याचा सिंचन वापर 21% (मार्च 2022) वरून 84% (ऑगस्ट 2024) वर पोहोचला, म्हणजे केवळ 2.5 वर्षात 4x उडी [4]
=> यामुळे एकूण १४ लाखांपैकी लाखो ट्यूबवेल बंद होतील [३:१]
=> म्हणजे या लाखो ट्यूबवेलसाठी भूजल बचत आणि वीज अनुदानाची बचत

म्हणजे दरवर्षी ~5000+ कोटी अनुदानाची बचत होणे अपेक्षित आहे*

मार्च 2022 स्थिती (जेव्हा AAP ने सरकार स्थापन केले)

-- पंजाब आपल्या कालव्यातील फक्त ३३%-३४% पाणी वापरत होता [३:२]
-- पंजाबमध्ये कालव्याच्या पाण्याने फक्त २१ टक्के सिंचन होते [५]
-- एकूण १४ लाख कूपनलिका भूजल उपसून [३:३]
--माझा प्रदेशात जवळपास ३० वर्षांपासून सिंचन व्यवस्था बंद पडून आहे [५:१]
-- संपूर्ण पंजाबमध्ये वापर न केल्यामुळे एकूण 15741 वाहिन्या नांगरल्या गेल्या [5:2]

शेतकऱ्यांचा अभिप्राय : कालव्याचे पाणी ४ दशकांनंतर शेतात पोहोचल्याने शेतकरी आनंदी आहेत [६] [७]
- ट्युबवेलपेक्षा कालव्याचे पाणी पिकांसाठी चांगले
-- आनंदी शेतकऱ्यांच्या व्हायरल व्हिडिओंवरील आजतकचा अहवाल
https://www.youtube.com/watch?v=k0qqQNmaKSU

*एकूण शेती वीज अनुदानाच्या २८% म्हणजे ₹९०००+ कोटी [८]

जलस्रोतांसाठी नवीन कायदा [९ ]

  • 150 वर्ष जुन्या कायद्याची जागा घेणारे नवीन विधेयक 'पंजाब कालवे आणि ड्रेनेज बिल-2023' पंजाब विधानसभेत 29 नोव्हेंबर 2023 रोजी मंजूर झाले.
  • यामुळे प्रक्रिया सुलभ होईल, खटले कमी होतील, लोकसहभाग सुधारेल आणि प्रकल्पांची अंमलबजावणी जलद गतीने करता येईल.

अंमलबजावणी

1. नवीन कालवे/उप कालवे बांधणे

दक्षिण माळव्यातील 3 जिल्ह्यांसाठी नवीन कालवा [१०]

संगरूर लोकसभा मतदारसंघातील ४ विधानसभा मतदारसंघांसाठी नवीन उप-कालवे [११]

  • कालव्याचे पाणी न मिळालेल्या ७० गावांतील शेतकऱ्यांना मोठा दिलासा
  • बाधित गावे मलेरकोटला, अमरगढ, धुरी आणि मेहल कलांसह ४ विधानसभा विभागांतर्गत येतात
  • रोहिडा, कंगनवाल आणि कोटला या नवीन कालव्याची निविदा प्रक्रिया पूर्ण झाली आहे

कांडी कालवा प्रकल्प [९:१]

-- 16 वर्षांपासून प्रलंबित होते, 90% पर्यंत पुनर्संचयित केले गेले आहे
-- पहिल्या वेळेस कालवा 90% पेक्षा जास्त क्षमतेने चालवण्यात आला

3. प्रक्रिया केलेले पाणी सिंचन प्रकल्प

उद्दिष्ट : मे 2024 पर्यंत 50,000 एकर शेतजमीन 600 एमएलडी प्रक्रिया केलेल्या पाण्याने ओलित करणार

फेब्रुवारी 2023 : सध्या राज्य 60 प्रक्रिया केलेले जलसिंचन प्रकल्प आणि STPs मधून सिंचनासाठी 340 MLD वापरत आहे [12]

शेतीमध्ये प्रक्रिया केलेल्या पाण्याच्या वापरासाठी पंजाबने प्रतिष्ठित राष्ट्रीय जल मिशन पुरस्कार जिंकला [१२:१]

  • डिसेंबर 2023 : मोगा येथे 2500 एकर जमीन आणि ~25 किमी भूमिगत पाइपलाइनसाठी पंजाबमधील सर्वात मोठ्या प्रक्रिया केलेल्या जलसिंचन प्रकल्पाची पायाभरणी [१३]
  • 25,000+ एकर शेतजमिनीला लाभ देण्यासाठी प्रक्रिया केलेले पाणी सिंचनासाठी आणखी 58 प्रकल्प प्रगतीपथावर आहेत [13:1]
  • सिंचन प्रकल्पांसाठी आणखी ८७ एसटीपी नियोजित आहेत कारण डीपीआर आधीच तयार आहे, जे येत्या काही महिन्यांत सुरू केले जातील [१२:२]

4. सोडलेल्या कालव्यांची जीर्णोद्धार आणि विद्यमान कालव्यांचे अपग्रेडेशन

गेल्या अनेक वर्षांपासून सोडलेल्या कालव्यांमधून ४०० किलोमीटरचे कालवे पुनर्संचयित करण्यात आले आणि बरेच काही प्रगतीपथावर आहे [१४]

1000 किलोमीटरचा कालवा पहिल्या वेळी काँक्रीटने बांधला होता [14:1]

  • 40 हून अधिक कालवे बारमाही नसलेल्या मधून बारमाहीमध्ये रूपांतरित झाले आहेत
  • कॅनॉल मायनरचे काँक्रीट अस्तर कमी क्षमतेचे आणि कपाच्या आकाराचे बनवले जात आहे [१५]

खन्ना वितरकाचे काँक्रीट अस्तर [१६]

  • क्षमता 175 क्युसेकवरून 251.34 क्युसेकपर्यंत वाढेल
  • 83.65 कोटी रुपये खर्चून ही संपूर्ण यंत्रणा ~97.48 किमी लांबीची काँक्रीटची असेल.
  • जेणेकरून पाणी वाया जाणार नाही आणि पूर्ण पाणी पोहोचू शकेल

लोंगोवाल कालव्याचा रिलायनिंग प्रकल्प [११:१]

  • लोंगोवाल कालव्याच्या 32.68 कोटी रुपयांच्या रिलायनिंग प्रकल्पावर विभाग काम करत आहे

पृ 5. कालव्याच्या अभ्यासक्रमांची जीर्णोद्धार प्रगतीपथावर आहे [५:३]

4200 किमी लांबीचे 15914 चॅनेल पुनर्संचयित केले गेले आहेत [1:2]
--गेल्या ३० वर्षांहून अधिक काळ हे पडून होते [१४:२]

केवळ 500 सिंचन वाहिन्या पुनर्संचयित केल्याने, 1000 एकर सिंचनयोग्य झाले [15:1]

  • सर्व गैर-सरकारी पाणी अभ्यासक्रम अधिसूचित केले गेले आहेत आणि सर्व भागधारकांना कालव्याच्या पाण्याचा पुरवठा सुनिश्चित करण्यासाठी शासन केले आहे [१७]
  • 40 पेक्षा जास्त कालवे बारमाही नसलेल्या मधून बारमाही (कायम) मध्ये रूपांतरित केले गेले आहेत [१७:१]
    -- आता प्रथमच या कालव्यांमध्ये वर्षभर पाणी उपलब्ध होणार आहे

जल प्रवाह पुनर्संचयित करण्यासाठी प्रणाली सुधारणा [१८]

  • कम्युनिटी वॉटर कोर्सेसऐवजी वॉटर कोर्सला सरकारी दर्जा देण्यात आला
  • 25 वर्षांनंतरच जलकुंभांची दुरुस्ती करण्याची अट रद्द केली
  • नद्या/नाले/नाले/मायनर प्रथमच अधिसूचित केले जात आहेत, जे सरकारला ते ओळखण्यास आणि अतिक्रमण काढण्यास सक्षम करतील [९:२]
  • जलकुंभांच्या दुरुस्तीसाठी शेतकऱ्यांवर आकारण्यात येणारा १०% हिस्सा माफ करण्यात आला [९:३]

परिणाम

वर्ष एकूण पाणी अभ्यासक्रम बंद
मार्च २०२२ ४७००० 15741 (20 ते 30 वर्षे सोडून दिलेले)
फेब्रुवारी २०२४ ४७००० १६४१ (१४१०० पुनर्संचयित) [१४:३]
ऑगस्ट २०२४ ४७००० ? (१५,९१४ पुनर्संचयित) [२:१]

कालव्यातील पाण्याचा वाद आजवरच्या नीचांकी पातळीवर आहे

  • विभागामार्फत 5016 प्रकरणे निकाली काढण्यात आली
  • केवळ 1563 प्रकरणे प्रलंबित आहेत

6. पंजाबचा वाटा हरियाणाकडून बहाल केला

हरियाणा राज्याला बीबीएमबीच्या माध्यमातून 400 क्युसेक पंजाब कालव्याचे पाणी जिल्ह्यातील सरदुलगढ क्षेत्रासाठी सोडण्याचे निर्देश देण्यात आले आहेत. मानसा

७. सिंचनासाठी नवीन भूमिगत पाइपलाइन प्रणाली [२:२]

2,400 किमी भूमिगत पाइपलाइन टाकल्या, ज्यामुळे राज्यातील 75000 एकर क्षेत्राला फायदा होत आहे.

भूमिगत पाइपलाइन सिंचन नेटवर्कचा विस्तार करण्यासाठी ~100,000 एकर क्षेत्राला लाभ देणारे आणखी 2 प्रकल्प किकस्टार्ट केले, रु. २७७.५७ कोटी [२:३]

  • प्रकल्पांसाठी 100% अनुदान [१९]
  • प्रत्येक मतदारसंघात प्राधान्याने अंमलबजावणी [२०]

8. उपसा सिंचन, लहान चेक-डॅम, तलावातील पाण्याचा सिंचनासाठी वापर यासारखे नाविन्यपूर्ण प्रकल्प [२०:१]

उपसा सिंचन [२१]

अर्ध-डोंगराळ भागात कालवा सिंचन

  • दोन नवीन उपसा सिंचन योजना (1,536 एकर) कार्यान्वित करण्यात आल्या आहेत
  • 12 नवीन लिफ्ट योजना (16,500 एकर) बांधण्याचे काम आधीच सुरू करण्यात आले आहे
  • तलावातील पाण्याचा सिंचनासाठी वापर करण्यासाठी 125 गावांमध्ये सौर-उपसा सिंचन प्रकल्प सुरू करण्यात आले आहेत, ज्यामुळे भूजलावरील अवलंबित्व कमी होईल [2:4]

धरणे तपासा

  • भूजलाचा ऱ्हास नियंत्रित करण्यासाठी पंजाब नाल्यांवर 160 चेक डॅम [२२] [२:५]
  • 300 चेक डॅम प्रकल्प खास पंजाबच्या कांडी भागासाठी [१८:१]

पृ ९. सूक्ष्म सिंचन (ठिबक आणि स्प्रिंकलर) प्रणालींना अनुदान दिले जात आहे [२:६]

~15,000 एकर क्षेत्र ठिबक आणि तुषार सिंचन प्रणालीखाली आणले आहे.

  • पंजाब सरकार अशा आधुनिक प्रणालींना प्रोत्साहन देत आहे

पृ 10. कालव्याचा पूर टाळण्यासाठी पळून जातो

  • कालवे फुटताना शेतकऱ्यांना वाचवण्यासाठी 100 हून अधिक एस्केप बांधण्यात येत आहेत.

स्पष्टपणे आनंदी शेतकरी [७:१]

- 40 वर्षांनंतर कालव्याचे पाणी संगरूर जिल्ह्यातील सर्वात लांब कालव्याच्या शेवटच्या टोकापर्यंत पोहोचते
-- शेतकरी मिठाई खाऊन साजरा करतात, व्हिडिओ पहा [७:२]
-- कालव्याचे पाणी पिकासाठी देखील चांगले असते, विशेषतः जेथे भूगर्भातील पाणी खारट किंवा निकृष्ट दर्जाचे असते

आज तक वृत्तवाहिनी

अनेक दशकांनंतर कालव्याचे पाणी शेतात पोहोचल्याचे स्वप्न साकार करणारे व्हायरल व्हिडिओ आणि मुख्यमंत्री भगवंत मान यांचे आभार मानणारे शेतकरी

https://www.youtube.com/watch?v=k0qqQNmaKSU

संदर्भ

  1. https://www.babushahi.com/full-news.php?id=192201 ↩︎ ↩︎ ↩︎

  2. https://www.babushahi.com/full-news.php?id=189057 ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

  3. https://www.babushahi.com/full-news.php?id=166744 ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

  4. https://timesofindia.indiatimes.com/city/chandigarh/water-for-irrigation-quadrupled-in-2-5-yrs/articleshow/113612896.cms ↩︎

  5. https://www.babushahi.com/full-news.php?id=167290 ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

  6. https://www.tribuneindia.com/news/punjab/after-four-decades-irrigation-water-reaches-janasar-village-in-fazilka-586155 ↩︎

  7. https://punjab.news18.com/news/sangrur/water-reach-at-the-tails-of-canal-with-the-initiative-of-mann-government-hdb-local18-435486.html ↩︎ ↩︎ ↩︎

  8. https://energy.economictimes.indiatimes.com/news/power/punjab-paid-back-entire-rs-20200-cr-electricity-subsidy-for-fy-22-23-bhagwant-mann/99329319 ↩︎

  9. https://yespunjab.com/punjab-canals-drainage-bill-2023-to-ensure-uninterrupted-canal-water-supply-for-farmers-jauramajra/ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

  10. https://www.tribuneindia.com/news/punjab/mann-govt-likely-to-announce-new-canal-for-malwa-in-budget-595228 ↩︎

  11. https://www.tribuneindia.com/news/punjab/tendering-process-for-three-canals-completed-in-4-assembly-segments-551029 ↩︎ ↩︎

  12. https://www.babushahi.com/full-news.php?id=179457 ↩︎ ↩︎ ↩︎

  13. https://www.babushahi.com/full-news.php?id=175948 ↩︎ ↩︎

  14. https://www.tribuneindia.com/news/punjab/restoration-of-79-abandoned-canals-on-majority-of-these-encroached-upon-543123 ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

  15. https://www.tribuneindia.com/news/amritsar/irrigation-dept-strives-to-increase-area-under-canal-system-over-100-channels-restored-504951 ↩︎ ↩︎

  16. https://www.babushahi.com/view-news.php?id=170871 ↩︎

  17. https://www.tribuneindia.com/news/punjab/fazilkas-century-old-eastern-canal-system-turns-perennial-556238 ↩︎ ↩︎

  18. https://www.tribuneindia.com/news/punjab/dream-come-true-farmers-of-punjab-get-canal-water-after-decades-water-resources-minister-522449 ↩︎ ↩︎

  19. https://www.tribuneindia.com/news/punjab/subsidy-being-provided-for-irrigation-dr-inderbir-singh-nijjar-487412 ↩︎

  20. https://www.babushahi.com/full-news.php?id=157819 ↩︎ ↩︎

  21. https://www.tribuneindia.com/news/punjab/rs-100-crore-lift-irrigation-scheme-for-changar-area-459976 ↩︎

  22. https://www.tribuneindia.com/news/punjab/140-check-dams-on-rivulets-to-control-groundwater-depletion-481326 ↩︎