¶ बालपण ^[१]

• अरविंद केजरीवाल यांचा जन्म हरियाणामध्ये झाला
• 16 ऑगस्ट 1968 रोजी जन्मलेल्या त्या दिवशी 'जन्माष्टमी' होती. त्यामुळे अरविंदला घरी कृष्ण म्हणायचे
• हरियाणामधील हिसार जिल्हा 'सेवानी मंडी' येथे जन्म

¶ कुटुंब ^[२]

• अरविंदचे वडील गोविंदराम हे मेसराच्या बिर्ला इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजीचे इलेक्ट्रिकल इंजिनिअर आहेत.
• आई गीता देवी, गृहिणी, अरविंद हे तीन भावंडांमध्ये सर्वात मोठे होते
• त्याच्या पहिल्या आठवणींमध्ये अरविंद सांगतात- “वर्गात पहिला येण्याचे माझ्यावर खूप दडपण होते आणि मी ते केले.”

¶ कारणासाठी समर्पण: त्याच्या शालेय दिवसांपासूनचा किस्सा ^[३]

मित्र जेव्हा एका घटनेबद्दल बोलतात

• अरविंदची एका वादात त्याच्या शाळेचे प्रतिनिधित्व करण्यासाठी निवड झाली होती, पण स्पर्धेच्या आदल्या रात्री त्याला खूप ताप आला
• दुसऱ्या दिवशी तो येईल अशी कोणालाच अपेक्षा नव्हती
• पण शाळा कमी पडू द्यायची नाही या निर्धाराने तो ब्लँकेटमध्ये गुंडाळलेल्या वडिलांच्या स्कूटरवर बसून कार्यक्रमस्थळी पोहोचला.

¶ जबाबदार भाऊ ^[३:१]

जेव्हा त्याची धाकटी बहीण रंजना आठवीच्या परीक्षेच्या आदल्या रात्री आजारी पडली, अभ्यास करू शकला नाही, तेव्हा तो रात्रभर जागून तिला पाठ्यपुस्तके वाचत राहिला जेणेकरून तिला जास्त लक्ष केंद्रित न करता उजळणी करता येईल. रंजना आता डॉक्टर आहे.

¶ आयआयटी खरगपूर कडून बी टेक ^[४]

• 1985-89 मधील मेकॅनिकल इंजिनीअरिंगचा विद्यार्थी
• अरविंद केजरीवाल यांचा CGPA IIT मध्ये ८.५ पेक्षा जास्त होता ^[५]
• केजरीवाल डी ब्लॉक, टॉप वेस्ट (वेस्ट विंग, तिसरा मजला) नेहरू हॉलमध्ये राहिले.
• दोन दशकांहून अधिक काळ लोटल्यानंतरही वसतिगृहवाले त्याला "आमचा माणूस" म्हणून संबोधतात.

¶ रक्तातील प्रामाणिकपणा ^[६]

नेहरू हॉलमध्ये कॅन्टीन चालवणारे प्रदिप गुप्ता आठवतात की एके मेस सेक्रेटरी बनले होते.

“माझ्या लक्षात आलेली एक गोष्ट म्हणजे त्याने कधीही मोफत जेवण घेतले नाही, जे तो मेसचा प्रभारी म्हणून घेऊ शकला असता. तो नेहमीच खूप प्रामाणिक होता ”

¶ खरा राष्ट्रवादी: देशहितासाठी समर्पित, पैशासाठी नाही ^[३:२]

आणखी एक बॅच-मेट, जॉर्ज लोबो, जो आता अमेरिकेत राहतो म्हणतो

बाकीचे लोक परदेशात करिअरच्या नियोजनात व्यस्त असताना केजरीवाल नेहमी भारताला बदलेल असे काहीतरी करण्याविषयी बोलत असत.

“तो (एके) एक हुशार विद्यार्थी होता आणि त्याच्यासमोर संधींचे जग होते. आपल्यासमोर किफायतशीर कारकीर्द असताना आपल्यापैकी किती जण राष्ट्रासाठी आपले जीवन समर्पित करतात?”

" मी इथे अमेरिकेत चांगले पैसे कमावतो आहे आणि अरविंद माझ्यापेक्षा दहापट हुशार होता ."

¶ ¶ त्याची सुरुवातीची प्रेरणा

व्हीपी सिंग हे त्यांचे सुरुवातीचे प्रभाव होते, ज्यांनी संरक्षण मंत्री म्हणून बोफोर्स घोटाळ्यात प्रामाणिकपणा दाखवला आणि पंतप्रधान म्हणून मंडल आयोगाच्या अहवालाच्या आधारे आरक्षण लागू करून सामाजिक न्यायासाठी केलेल्या प्रयत्नांमुळे तरुण केजरीवाल यांना प्रेरणा मिळाली.

¶ ¶ व्यावसायिक करिअर

• आयआयटी ग्रॅज्युएशननंतर, त्यांनी TATA स्टील, जमशेदपूर (भारतातील सर्वात मोठा स्टील प्लांट) येथे करिअरची सुरुवात केली.
• 1989 ते 1992 पर्यंत जवळपास चार वर्षे काम केले.
• अरविंद यांनी राजीनामा दिला, कारण TATA अधिकाऱ्यांनी त्यांची त्यांच्या सामाजिक कार्य विभागात बदली करण्याची विनंती नाकारली ^[३:३]

¶ मदर तेरेसा, रामकृष्ण मिशन आणि त्यांच्या आयुष्यातील टर्निंग पॉइंट

• त्यांनी मदर तेरेसा यांच्यासोबत आणि नंतर रामकृष्ण मिशन आणि नेहरू युवा केंद्रात काम केले.
• टाटा स्टीलचा राजीनामा दिल्यानंतर ते कोलकात्यात मदर तेरेसा यांना भेटायला गेले तेव्हा त्यांच्या आयुष्यातील हा खरा टर्निंग पॉइंट होता.

केजरीवाल स्पष्ट करतात ^[७]

“कोलकाता जमशेदपूरच्या अगदी जवळ आहे. मी मदर तेरेसा यांच्याबद्दल ऐकले होते, म्हणून मला वाटले की मी तिला भेटावे. लांबच लांब रांग लागली होती. माझा नंबर आल्यावर मदर तेरेसा यांनी माझ्या हाताचे चुंबन घेतले आणि मी त्यांच्यासोबत काम करण्याची इच्छा व्यक्त केली. माझ्यासाठी तो एक दिव्य क्षण होता. तिने मला तिच्या कालीघाट आश्रमात जाऊन काम करायला सांगितले. मी दोन महिने तिथे होतो,"

"मी त्यांच्या जखमा स्वच्छ करायचो, ज्या बहुतेक वेळा गँगरेनस होत्या आणि त्यांना आंघोळ द्यायची ."

2016 मध्ये, अरविंद केजरीवाल यांना कॅनोनाइझेशन समारंभासाठी पोपकडून आमंत्रण देण्यात आले आणि त्यांनी व्हॅटिकन शहरात हजेरी लावली ^[8]

¶ ¶ IRS सेवा

UPSC सिव्हिल सर्व्हिसेसची पात्रता पूर्ण केल्यानंतर 1995 मध्ये ते भारतीय महसूल सेवेत (IRS) सहाय्यक आयकर आयुक्त म्हणून रुजू झाले. ^[९]

¶ ¶ लग्न

• 1993 मध्ये मसुरी येथे त्यांच्या IRS प्रशिक्षणादरम्यान केजरीवाल यांनी सुनीता या सहकारी IRS अधिकारी यांची भेट घेतली.
• नागपुरातील IRS अधिकाऱ्यांसाठी 62 आठवड्यांच्या इंडक्शन कार्यक्रमादरम्यान त्याने तिला अधिक चांगले ओळखले
• दोघांची नवी दिल्लीत पहिली पोस्टिंग होण्यापूर्वी 1994 मध्ये त्यांचे लग्न झाले होते ^[३:४]

“आम्ही एकमेकांचे कौतुक केले. ती एक अतिशय लाजाळू व्यक्ती आहे, एक अतिशय सभ्य व्यक्ती आहे. एके दिवशी मी तिचा दरवाजा ठोठावला आणि तिला विचारले: 'तू माझ्याशी लग्न करशील का?' आणि तेच झाले,” केजरीवाल यांनी उद्धृत केले

¶ आयआरएस अधिकारी म्हणून धक्कादायक अनुभव ^[१०]

भारतीय महसूल सेवेत काम करताना पहिल्या दिवशी, अरविंद केजरीवाल यांनी त्यांच्या बॉसशी मनापासून गप्पा मारल्या. “तुमच्या सेवेच्या पहिल्या काही वर्षांमध्ये तुम्ही स्वत:साठी पुरेसे पैसे कमवावे जेणेकरून तुम्ही आयुष्यभर प्रामाणिक असल्याचे दिसून येईल,” असा सल्ला तरुण केजरीवाल यांना देण्यात आला. हळुहळू त्याच्यावर हे जाणवू लागले की जवळपास सगळेच भ्रष्ट आहेत.

1998 मध्ये, त्याने आणि त्याच्या बॉसने एका बहुराष्ट्रीय कंपनीच्या कार्यालयांवर आयटी छापे टाकले आणि मोठ्या प्रमाणावर करचुकवेगिरीचे पुरावे सापडले. कंपनीला मोठा दंड ठोठावण्यात आला.

“त्यांनी आमच्या निकालावर अपीलही केले नाही. परदेशी असलेल्या सीईओने आम्हाला धमकावले. ते म्हणाले, 'तुमच्या सरकारवर आमचे नियंत्रण आहे, आम्ही कोणाचीही बदली करू शकतो. आठवडाभरात केजरीवाल आणि त्यांच्या बॉसची बदली झाल्याचे आठवते.

¶ सरकारला परतफेड करण्यासाठी IRS आणि कर्ज सोडणे

केजरीवाल त्यांच्या एनजीओ परिवर्तनवर लक्ष केंद्रित करण्यासाठी तीन वर्षांनंतर IRS सोडतील. ^[११] कॉलेजच्या दिवसांपासूनच्या त्याच्या जवळच्या मित्रांनी त्याला सरकारी सेवेतून स्वेच्छानिवृत्ती घेतल्यावर कर्जाची परतफेड करण्यासाठी मदत केली. ^[१२]

¶ एनजीओ परिवर्तन, सामाजिक सक्रियता आणि आरटीआय कायदा

महसूल सेवा सोडल्यानंतर केजरीवाल यांनी देणगीच्या पैशातून परिवर्तन ही एनजीओ सुरू केली

• परिवर्तन स्वयंसेवी संस्था माहितीचा अधिकार आणि भ्रष्टाचार विरोधी मुद्द्यांसाठी चॅम्पियन बनली.
• "लाच देऊ नका!" कर विभागातील मोहीम, ज्याचा परिणाम कर आयुक्तांना कर सुधारणांची अंमलबजावणी करण्यास मिळाला ज्यामुळे कर विभाग अधिक पारदर्शक आणि कमी लहरी झाला ^[१०:१]
• भारतातील पहिला माहिती अधिकार कायदा आणण्यासाठी त्यांनी मोठ्या प्रमाणावर प्रचार केला, 2001 मध्ये दिल्ली सरकारने आरटीआय कायदा पास करण्याच्या त्यांच्या मागण्या मान्य केल्या तेव्हा त्यांना यश आले.
• केजरीवाल यांनी आयकर विभाग आणि इतरांसह अनेक सरकारी विभागांमधील भ्रष्टाचाराच्या प्रकरणांमध्ये आरटीआयचा वापर केला ^[१३]
• केजरीवाल यांनी नवीन आरटीआय कायदा सुंदरनगरी, नवी दिल्लीच्या झोपडपट्टीत चांगला वापरला ^[१४]
• 2004 मध्ये, परिवर्तनने पाणीपुरवठ्याच्या खाजगीकरणासाठी जागतिक बँकेचा प्रकल्प देखील थांबवला , ज्यामुळे शीला दीक्षित यांच्या नेतृत्वाखालील तत्कालीन दिल्ली सरकारने पाण्याच्या दरात दहा पट वाढ केली असती ^[१५]
• परिवर्तनाच्या नेतृत्वाखालील चळवळीचा परिणाम न्यायालयाच्या आदेशात झाला ज्यामध्ये खाजगी शाळांना, ज्यांना सार्वजनिक जागा सवलतीच्या दरात मिळालेल्या होत्या, त्यांनी 700 हून अधिक गरीब मुलांना फीशिवाय प्रवेश द्यावा.
• केजरीवाल आणि मनीष सिसोदिया यांनी कबीर ही मध्ययुगीन तत्त्वज्ञानी कबीर यांच्या नावाने नोंदणीकृत एनजीओ सुरू केली, ती सहभागी शासनावर केंद्रित होती आणि वंचित मुलांना दर्जेदार शिक्षण देण्याच्या उद्देशाने होती ^[१६]

¶ रॅमन मॅगसेसे पुरस्कार - "आशियाचा नोबेल पुरस्कार"

• त्यांच्या कामांमुळे त्यांना २००६ मध्ये रॅमन मॅगसेसे पुरस्कार मिळाला
• पब्लिक कॉज रिसर्च फाऊंडेशन या एनजीओसाठी त्यांनी त्यांची बक्षीस रक्कम, बियाणे निधी म्हणून तब्बल $५०,००० दान केले. प्रशांत भूषण आणि किरण बेदी यांनी फाउंडेशनचे विश्वस्त म्हणून काम पाहिले. ^[१७]

लेखकाच्या अधिक तपशीलवार लेखासाठी : https://www.youthkiawaaz.com/2023/06/arvind-kejriwal-the-man-the-myth-the-legend-his-days-before-2011/

संदर्भ :

---

1. https://theasianchronicle.com/arvind-kejriwal-was-born-on-the-day-of-janmashtami/ ↩︎

2. https://www.hindustantimes.com/india/arvind-kejriwal-delhi-s-chief-micromanager-thoughtful-tactician/story-x1J4VDZASIiiE7UFVqmZ0M.html ↩︎

3. https://www.indiatoday.in/magazine/cover-story/story/20140106-newsmaker-2013-arvind-kejriwal-aam-aadmi-party-iit-graduate-769499-1999-11-29 ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

4. https://indianexpress.com/article/news-archive/web/the-honest-bachcha/ ↩︎

5. https://www.deccanherald.com/content/557005/kejriwal-got-563-rank-jee.html ↩︎

6. http://archive.indianexpress.com/news/the-honest-bachcha/1212862/2 ↩︎

7. https://www.news18.com/news/india/my-days-with-mother-teresa-my-coming-of-age-kejriwal-1288183.html ↩︎

8. https://www.india.com/news/india/arvind-kejriwal-accepts-vatican-invitation-to-attend-sainthood-ceremony-of-mother-teresa-on-september-4-1361845/ ↩︎

9. https://www.hindustantimes.com/india/journey-of-an-aam-aadmi-all-you-need-to-know-about-arvind-kejriwal/story-CyY9DiY5I7VIArc8pXelcJ.html ↩︎

10. https://www.rmaward.asia/awardee/kejriwal-arvind ↩︎ ↩︎

11. https://www.indiatoday.in/india-today-insight/story/from-the-india-today-archives-2013-arvind-kejriwal-the-arsonist-2367122-2023-05-01 ↩︎

12. https://economictimes.indiatimes.com/people/arvind-kejriwal-the-man-and-his-moments/family-time/slideshow/27844476.cms?from=mdr ↩︎

13. https://www.indiatoday.in/india/photo/india-today-newsmaker-arvind-kejriwal-368971-2012-12-27 ↩︎

14. https://www.outlookindia.com/website/story/change-begins-with-small-things/232016 ↩︎

15. https://www.moneylife.in/article/rti-expose-of-how-world-bank-had-arm-twisted-delhi-jal-board-for-water-privatisation/23217.html ↩︎

16. https://www.ngofoundation.in/ngo-directory/kabir-society-in-delhi-delhi_i43330 ↩︎

17. https://fountainink.in/essay/the-evolution-of-arvind-kejriwal ↩︎