शेवटचे अपडेट: १८ मार्च २०२४

भारतीय रेल्वे , वंदे भारत अपग्रेडचा नवा चेहरा म्हणून प्रक्षेपित झाल्यामुळे, सामान्य माणसासाठी अनेक चिंताजनक ट्रेंड आहेत

-- नॉन-एसी डब्यांचा वाटा 75% पर्यंत कमी : 95.3% भारतीय वापरतात
-- 2016-17 पासून महसूल राखण्यात अपयश
-- CAG: ट्रॅक नूतनीकरणासाठी आवश्यक निधीपैकी फक्त ०.७% निधी वापरला
-- फक्त 2% ट्रॅकमध्ये टक्करविरोधी प्रणाली आहे
-- 2016-17 पासून महसूल राखण्यात अपयश
-- सरासरी, गाड्या कमी वेगाने धावतात
- भारतीय रेल्वेमध्ये कर्मचाऱ्यांची तीव्र कमतरता

¶ ¶ 1. स्लीपर/नॉन-एसी मध्ये कट करा ज्यामुळे गोंधळ आणि गर्दी वाढेल

एप्रिल-ऑक्टोबर 2023 : 390.2 कोटी रेल्वे प्रवाशांपैकी बहुसंख्य (95.3%) नॉन-एसी क्लासेस निवडले ^[1]

आरटीआय उत्तरे आणि इतर बातम्यांनी नॉन-एसी डब्यांचा वाटा कमी केल्याची पुष्टी केली आहे ^{[२] [३]} , तरीही रेल्वेमंत्र्यांनी दाव्याचे खंडन केले ^[४]

हा बदल कथितरित्या अधिक महसूल निर्माण करण्याचा एक डाव आहे ^[३:१]

¶ ¶ 1a. दक्षिण-पूर्व रेल्वे: स्लीपर वि एसी कोचचे % ^[२:१]

¶ ¶ 1 ब. महाराष्ट्र - नॉन-एसी डबे कमी

20 जून 2023

नागपूर-मुंबई दुरांतो ट्रेन फक्त 2 स्लीपरने चालत आहे (पूर्वी 8) आणि इतर 6 स्लीपर महागड्या AC-3 क्लासमध्ये बदलले आहेत ^[3:2]

• त्याचप्रमाणे अमरावती-मुंबई एक्स्प्रेसला देखील फक्त 2 स्लीपर क्लास डबे असतील ^[३:३]
• नागपूर ते मुंबई या स्लीपर क्लासच्या तिकिटाची किंमत सुमारे ₹600 आहे तर AC-III तिकीट एकमार्गी ₹1,800 आहे.

¶ ¶ 2. 2016-17 पासून महसूल राखण्यात अयशस्वी ^[५]

ऑपरेटिंग रेशो 107.39% कमी म्हणजे फक्त ऑपरेशनसाठी 100 रुपये कमवण्यासाठी रेल्वेने 107 रुपये पेक्षा जास्त खर्च केले.

¶ पृ 3. ट्रॅकची खराब देखभाल ^[५:१]

कॅगचा अहवाल सांगतो की केवळ 0.7% निधी म्हणजे फक्त रु. 671.92 कोटी ट्रॅक नूतनीकरणासाठी वापरला गेला.

2017-'18 आणि 2020-'21 दरम्यान झालेल्या 1,129 ट्रेन रुळावरून घसरलेल्यांपैकी 25+% ट्रॅक नूतनीकरणाशी जोडल्या गेल्या होत्या

• 2020-21 च्या अखेरीस, रु. 58,459 कोटी ट्रॅकच्या नूतनीकरणासाठी वापरण्यात येणार होते.
• 2015 च्या श्वेतपत्रिकेत म्हटले आहे की 4,500 किमी ट्रॅकचे वार्षिक नूतनीकरण केले जावे. तेव्हापासून, किमान २०२१-२२ पर्यंत एका वर्षात असे घडले नाही

¶ ¶ 4. टक्करविरोधी प्रणाली लागू केलेली नाही

फक्त 2% म्हणजे अंदाजे 1500km. नोव्हेंबर 2023 पर्यंत 68,000 किमी रेल्वे नेटवर्कमध्ये टक्करविरोधी उपकरणे बसवण्यात आली आहेत ^[6]

• टक्करविरोधी यंत्रणा 'कवच'चा मोठ्या प्रमाणावर प्रचार करण्यात आला
• एप्रिल-ऑक्टोबर 2023 : 637 किमीच्या उद्दिष्टासमोर शून्य कवच लाईन्स सुरू केल्या ^[७]

¶ पृ 5. सुरक्षा निधीचा गैरवापर झाला ^[८]

4 वर्षांच्या कालावधीत, भारतीय रेल्वे केवळ 4,225 कोटी रुपये जमा करू शकली – त्यांच्या योगदानात 15,775 कोटी रुपयांची कमतरता आहे

सेफ्टी फंड फुट मसाजर्स, क्रॉकरी, इलेक्ट्रिकल उपकरणे, फर्निचर, हिवाळी जॅकेट इत्यादींवर खर्च करण्यात आला.

• राष्ट्रीय रेल संरक्षण कोष (RRSK) – नरेंद्र मोदी सरकारने 2017 मध्ये रेल्वे सुरक्षा सुधारण्यासाठी तयार केलेला विशेष निधी
• या निधीला दरवर्षी 20,000 कोटी रुपये मिळायला हवे होते – 15,000 रुपये केंद्राकडून आणि 5,000 रुपये रेल्वेच्या महसूलातून.

¶ ¶ 6. गाड्या हळू धावतात, कमी वक्तशीर

नोव्हेंबर २०२३ : रेल्वेचा डेटा प्रवासी आणि मालवाहू गाड्यांच्या सरासरी वेगात घट दर्शवितो ^{[९] [१०]}

• 2022 च्या तुलनेत 2023 मध्ये प्रवासी गाड्यांचा सरासरी वेग 5 किमी ताशी कमी झाला ^[9:1]
• एप्रिल-सप्टेंबर 2023 मध्ये मालवाहू गाड्यांचा वेग 25.8 किमी प्रतितास होता जो 2022 मध्ये 31.7 किमी प्रतितास होता ^[9:2]

एप्रिल-ऑगस्ट 2023: मेल आणि एक्स्प्रेस गाड्यांची वक्तशीरता 73% पर्यंत खाली आली , आर्थिक वर्ष 22 मधील याच कालावधीपेक्षा 11% कमी ^[१०:१]

¶ ¶ 7. वंदे भारतमुळे सुपरफास्ट गाड्यांना धीम्या गतीने जावे लागले

सप्टेंबर 2023: डेटा वंदे भारतचा त्याच मार्गावर धावणाऱ्या इतर जलद गाड्यांवर नकारात्मक परिणाम दर्शवितो ^[११]

• ऑक्टोबर 2023: वंदे भारत एक्सप्रेस सेवा जलद असल्याचा दावा करण्यासाठी रेल्वे युनियनने केंद्रावर इतर गाड्यांना हेतुपुरस्सर उशीर केल्याचा आरोप केला ^[१२]

¶ पृ 8. कर्मचाऱ्यांची कमतरता ही एक मोठी चिंता आहे

मार्च २०२२: ३ लाखांहून अधिक पदे रिक्त आहेत ^[१३]

• रिक्त पदांसाठी मोठ्या प्रमाणावर अर्ज आले असले तरी भरती संथ आहे ^[१३:१]

¶ पृ ९. कमी प्रवासी वाहतूक ^[१४]

FY23 मध्ये प्रवासी वाहतूक FY20 पातळीपेक्षा 24% खाली राहिली (पूर्व महामारी)

संदर्भ :

---

1. https://www.financialexpress.com/business/railways-shift-in-indian-railways-passenger-trends-95-3-per-cent-travellers-opted-for-non-ac-classes-between-april- ऑक्टोबर-३३०८४१६/ ↩︎

2. https://www.thenewsminute.com/voices/opinion-decreasing-sleeper-berths-on-trains-is-hurting-migrant-workers ↩︎ ↩︎

3. https://timesofindia.indiatimes.com/city/nagpur/passengers-slam-central-rly-move-to-cut-sleeper-increase-ac-coaches/articleshow/101120799.cms ↩︎ ↩︎ ↩︎​

4. https://www.hindustantimes.com/india-news/did-railways-really-reduce-sleeper-coaches-in-trains-false-says-ashwini-vaishnaw-101700154390576.html ↩︎

5. https://scroll.in/article/1059269/why-the-indian-railways-is-on-the-brink ↩︎ ↩︎

6. https://www.thehindu.com/news/national/what-is-the-status-of-kavach-installations-explained/article67498761.ece ↩︎

7. https://www.thehindubusinessline.com/economy/logistics/no-new-kavach-lines-commissioned-till-oct-31-railways-performance-report/article67579827.ece ↩︎

8. https://thewire.in/government/five-reasons-according-to-reports-why-the-indian-railways-have-gone-off-track ↩︎

9. https://www.business-standard.com/india-news/passenger-trains-in-india-are-getting-slower-and-your-trips-longer-123111500536_1.html ↩︎ ↩︎ ↩︎

10. https://economictimes.indiatimes.com/industry/transportation/railways/punctuality-of-mail-and-express-trains-drops-now-one-in-every-four-trains-running-late/articleshow/102936795. cms?from=mdr ↩︎ ↩︎

11. https://www.newindianexpress.com/tamil-nadu/2023/Sep/30/as-vande-bharat-chugs-in-superfasts-go-slow-2619520.html ↩︎

12. https://www.newsclick.in/vande-bharat-express-kerala-disrupts-schedule-general-commuters-other-trains ↩︎

13. https://www.newsclick.in/Push-Towards-Privatisation-Shortage-Staff-Poor-State-Indian-Railways ↩︎ ↩︎

14. https://economictimes.indiatimes.com/industry/transportation/railways/three-years-on-indian-railways-passenger-traffic-remains-below-pre-pandemic-numbers/articleshow/99458137.cms ↩︎