ਗਰੀਨ ਪੰਜਾਬ: 'ਆਪ' ਵੱਲੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਨਤੀਜੇ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ

ਆਖਰੀ ਅਪਡੇਟ: 01 ਜਨਵਰੀ 2025

ਬੰਪਰ ਰੁੱਖ ਲਗਾਏ

2023-24 : ਆਪ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕੁੱਲ 1.2 ਕਰੋੜ ਪੌਦੇ ਲਗਾਏ ਗਏ [1]
2024-25 : 'ਆਪ' ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ 3 ਕਰੋੜ ਪੌਦਿਆਂ ਦਾ ਟੀਚਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ [1:1]

ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜੰਗਲਾਤ ਸਰਵੇਖਣ : 2021 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 2023 ਵਿੱਚ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ 177.22 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ [2]

2023: 1,465.15 ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ
2021: 1,297.93 ਵਰਗ ਕਿ.ਮੀ

ਗੈਰ-ਜੰਗਲਾਤ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਲਈ ਰੁੱਖ ਸੰਭਾਲ ਨੀਤੀ 2024
- ਗੈਰ-ਜੰਗਲਾਤ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਵੱਲੋਂ ਪਾਸ

ਜਪਾਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕੋਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਏਜੰਸੀ (JICA) 2024 ਨਾਲ ਗ੍ਰੀਨ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ [3]

- ਸਾਲ 2030 ਤੱਕ ਜੰਗਲਾਤ ਕਵਰ ਨੂੰ 7.5% ਤੱਕ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਟੀਚਾ
- ਕੁੱਲ ਲਾਗਤ 792.88 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੋਵੇਗੀ
-- ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿੱਤੀ ਸਾਲ 2025-26 ਤੋਂ 5 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ

2021 : ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 'ਵਣ ਕਵਰ' 2019 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 2 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਘਟਿਆ ਹੈ, ਸਿਰਫ 3.67% ਖੇਤਰ [4]
- ਕਾਂਗਰਸ, ਭਾਜਪਾ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਸੌਦਿਆਂ ਲਈ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ
-- ਜੰਗਲ ਘੁਟਾਲੇ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ

ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ‘ਪਵਨ ਗੁਰੂ, ਪਾਣੀ ਪਿਤਾ, ਮਾਤਾ ਧਰਤਿ ਮਹਤ’

ਮਹਾਨ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਹਵਾ (ਪਵਨ) ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਲ, ਪਾਣੀ (ਪਾਣੀ) ਨੂੰ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ (ਧਰਤ) ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਨਾਲ ਬਰਾਬਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਜੰਗਲ ਦੀ ਸਥਿਤੀ

  • ਕੁੱਲ ਭੂਗੋਲਿਕ ਖੇਤਰ: 50,362 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ [4:1]
  • ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 15% ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਘੇਰੇ ਹੇਠ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ 84% ਜ਼ਮੀਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਬਾਗਬਾਨੀ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਅਧੀਨ ਹੈ [4:2]

'ਜੰਗਲਾਤ ਖੇਤਰ' : ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ

ਸਾਲ ਜੰਗਲ ਖੇਤਰ ਅਸਲ ਖੇਤਰ
2012 ੬.੧% [੫] । -
2019 6.87% [5:1] -
2021 6.12% [4:3] 3,084 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ [4:4]
2023 6.12% [2:1] 3,084 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ [2:2]

'ਵਣ ਕਵਰ' : ਕਿਸੇ ਵੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ

ਸਾਲ ਜੰਗਲਾਤ ਕਵਰ ਅਸਲ ਖੇਤਰ
2019 3.67% [5:2] ~1,849 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ [4:5]
2021 3.67% [4:6] 1,846.54 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ [2:3]
2023 3.67% [2:4] 1,846.09 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ [2:5]

ਨਵੇਂ ਰੁੱਖ - ਪੰਜਾਬ ਪਹਿਲਕਦਮੀ

ਨਾਨਕ ਬਗੀਚੀ [6]

2023-24 : ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ 105 ਨਾਨਕ ਬਗੀਚੀਆਂ ਨੂੰ ਚਾਲੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ [7]
2024: 268 ਪਵਿਤਰ ਵੈਨ ਚਾਲੂ ਹੋਈ [8]

  • ਇਹ ਜਾਪਾਨੀ ਮੀਆਵਾਕੀ ਜੰਗਲ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਸੰਕਲਪ ਹੈ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ)
  • ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ 200 ਤੋਂ 300 ਵਰਗ ਗਜ਼ ਦੇ ਪਲਾਟਾਂ ਵਿੱਚ ~ 500 ਬੂਟੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ।
  • ਉਹ ਆਕਸੀਜਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਹਰੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ
  • ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਬਗੀਚੀਆਂ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਰੀਚਾਰਜ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੂਬੇ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
  • ਇਹ ਬਗੀਚੀਆਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਜੈਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ।

ਪਵਿਤਰ ਵਨ [6:1]

2023-24 : 25 ਪਵਿਤਰ ਵੈਨ ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਚਾਲੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ [7:1]
2024: 46 ਪਵਿਤਰ ਵੈਨ ਚਾਲੂ ਹੋਈ [8:1]

  • ~ 400 ਬੂਟੇ 1-2.5 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ ਭਾਵ ਮਿੰਨੀ-ਜੰਗਲ ਬਣਾਉਣਾ

ਪੰਜਾਬ ਹਰਿਆਵਲੀ ਲਹਿਰ [1:2]

ਟੀਚਾ : ਰਾਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਟਿਊਬਵੈੱਲਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀ ਟਿਊਬਵੈੱਲ 'ਤੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 4 ਬੂਟੇ ਲਗਾਉਣਾ

-- ਜੁਲਾਈ 2024 ਤੱਕ 3.95 ਲੱਖ ਟਿਊਬਵੈਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਵਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ
-- 2024 ਵਿੱਚ ਟਿਊਬਵੈੱਲਾਂ 'ਤੇ 28.99 ਲੱਖ ਬੂਟੇ ਲਗਾਏ ਗਏ [8:2]

  • ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 14.01 ਲੱਖ ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਹਨ
  • ਕਿਸਾਨ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਕਾਇਆ ਕਲਪ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਗਰਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਸਕਦੇ ਹਨ

ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਵਣਕਰਨ [9]

  • ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਜੰਗਲਾਤ ਗੈਰ-ਜੰਗਲਾਤ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੱਲ ਮੋੜ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜੰਗਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਰੁੱਖ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ।
ਸਾਲ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਵਣਕਰਨ ਅਧੀਨ ਖੇਤਰ
2020-21 311.978 ਹੈਕਟੇਅਰ
2021-22 644.995 ਹੈਕਟੇਅਰ
2022-23 800.383 ਹੈਕਟੇਅਰ
2023-24 940.384 ਹੈਕਟੇਅਰ

ਪਿਛਲੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ (ਕਾਂਗਰਸ, ਭਾਜਪਾ ਅਤੇ ਅਕਾਲੀਆਂ) ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ

ਫੇਲ ਹੋਇਆ 'ਗਰੀਨਿੰਗ ਪੰਜਾਬ ਮਿਸ਼ਨ' (GPM)

2012-17 : ~ਸਿਰਫ 5 ਕਰੋੜ (25 ਕਰੋੜ ਦੇ ਟੀਚੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ) ਬੂਟੇ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ ਭਾਵ ਜੀਪੀਐਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ 5 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ 25-30% ਬਚਣ ਦੀ ਦਰ [5:3]

  • 2012 ਵਿੱਚ, ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜੰਗਲਾਤ 15% ਤੱਕ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ [5:4]
  • ਇਸ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਤਹਿਤ 1900 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਲਾਗਤ ਨਾਲ 2020 ਤੱਕ 40 ਕਰੋੜ ਰੁੱਖ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ [5:5]

ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ

  • 2010-20 : ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 5 ਜੰਗਲਾਤ ਜ਼ੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 8-9 ਲੱਖ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ।
    ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 2013-14 ਵਿੱਚ 2 ਲੱਖ ਰੁੱਖ, 2014-15 ਵਿੱਚ 2.12 ਲੱਖ ਰੁੱਖ ਅਤੇ 2010-11 ਵਿੱਚ 1.50 ਲੱਖ ਰੁੱਖ ਕੱਟੇ ਗਏ।

ਕਾਂਗਰਸ ਵੱਲੋਂ ਜੰਗਲਾਤ ਘੁਟਾਲਾ

ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ ਧਰਮਸੋਤ ਨੇ ਇੱਕ ਕਥਿਤ ਜੰਗਲ ਘੁਟਾਲੇ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ […]

  • ਪੰਜਾਬ ਵਿਜੀਲੇਨ ਨੇ ਚਾਰਜਸ਼ੀਟ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਧਰਮਸੋਤ ਨੂੰ “ਹਰ ਖੈਰ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਦੀ ਕਟਾਈ ਲਈ 500 ਰੁਪਏ ਮਿਲੇ [10:1]
  • ਧਰਮਸੋਤ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਲਈ 10 ਲੱਖ ਤੋਂ 20 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ ਲਈ ਇੱਕ ਤੰਤਰ ਵੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ [10:2]

ਮੀਆਵਾਕੀ ਜੰਗਲ ਤਕਨੀਕ [11]

  • ਮਿਆਵਾਕੀ ਨੇਟਿਵ ਸੰਘਣਾ ਜੰਗਲ, ਇੱਕ ਆਧੁਨਿਕ ਪੌਦੇ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ 10 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ 100 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦੇਸੀ ਜੰਗਲ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।
  • ਮੁਕਾਬਲੇ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬੀਜਣ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਨਮੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਅਤੇ ਨਦੀਨਾਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਮਲਚ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
  • ਇਸ ਵਿਧੀ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੂਗੋਲਿਆਂ ਅਤੇ ਤਾਪਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਨਤੀਜੇ ਦਿਖਾਏ ਹਨ
  • ਅਜਿਹਾ ਜੰਗਲ ਨਿੱਜੀ ਵਿਹੜੇ, ਜਨਤਕ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਥਾਵਾਂ, ਵਿੱਦਿਅਕ ਕੈਂਪਸ, ਜਨਤਕ ਪਾਰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਹਵਾਲੇ :

  1. https://www.babushahi.com/full-news.php?id=187623 ↩︎ ↩︎ ↩︎

  2. https://timesofindia.indiatimes.com/city/chandigarh/pbs-forest-cover-shrinks-but-tree-cover-grows/articleshow/116550747.cms ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

  3. https://www.bhaskar.com/local/punjab/news/punjab-forest-area-increase-hel-japanese-agency-update-punjab-government-planning-133912432.html ↩︎

  4. https://timesofindia.indiatimes.com/city/chandigarh/punjabs-green-cover-down-to-mere-3-67/articleshow/88886833.cms ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

  5. https://indianexpress.com/article/explained/why-is-punjabs-ambitious-green-scheme-not-ripe-for-picking-5839832/ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

  6. https://www.newindianexpress.com/good-news/2023/Jun/11/mini-forests-act-as-green-lungs-2583796.html ↩︎ ↩︎

  7. https://www.babushahi.com/full-news.php?id=186775 ↩︎ ↩︎

  8. https://yespunjab.com/2024-was-a-year-of-achievements-for-forest-department-kataruchak/ ↩︎ ↩︎ ↩︎

  9. https://www.tribuneindia.com/news/punjab/punjab-witnesses-increase-in-compensatory-afforestation-642326 ↩︎

  10. https://theprint.in/india/ed-arrests-former-punjab-minister-sadhu-singh-dharamsot-in-forest-scam-case/1925394/ ↩︎ ↩︎ ↩︎

  11. https://www.tribuneindia.com/news/amritsar/miyawaki-forest-to-come-up-in-amritsar-592038 ↩︎