शेवटचे अपडेट: 03 ऑगस्ट 2024

कापूस, ज्याला पांढरे सोने देखील म्हटले जाते, पंजाबमध्ये सुमारे 8 लाख हेक्टर कापसाची लागवड करण्याची क्षमता आहे आणि धान पिकासाठी हा एक मोठा पर्याय असू शकतो.

2015 पासून ^[1] : कापूस पीक अयशस्वी झाल्यानंतर आणि कीटकांच्या हल्ल्यांमुळे मोठ्या प्रमाणात आर्थिक नुकसान झाल्यानंतर शेतकऱ्यांचा पिकावरील विश्वास उडाला आहे ^[२] , बनावट बियाणे ^[३] आणि कीटकनाशक घोटाळे ^[४]

आत्मविश्वास पुनर्संचयित करण्याची दीर्घ प्रक्रिया सुरू झाली

सीझन 2023 : बियाणे अनुदानापासून ते दर्जेदार बियाणे सुनिश्चित करण्यापर्यंत कालव्याच्या पाण्यापर्यंत , पंजाब सरकारने शेतकऱ्यांचे निराशेचे चक्र मोडून काढण्यासाठी प्रयत्न केले.

प्रभाव 2023 :

-- प्रति एकर ५०% जास्त उत्पादन : ३०% कमी लागवड क्षेत्र असूनही १०% जास्त एकूण उत्पादन ^[५]
-- ~1000 रुपये सरासरी किंमत गेल्या वर्षीपेक्षा जास्त आहे ^[2:1]
-- पंजाब कापूस उत्पादक शेतकऱ्यांनी सलग ३ वर्षांच्या पिकाच्या नुकसानीनंतर कीटक आक्रमणाचा मार्ग मोडला ^[२:२]

¶ संशोधन : नवीन रोग प्रतिरोधक बियाणे ^[६]

ऑगस्ट 2024 मधील महत्त्वपूर्ण कामगिरी : पंजाब कृषी विद्यापीठ (PAU), लुधियाना, प्रचलित रोगांविरुद्ध प्रतिकारशक्तीचा यशस्वीपणे समावेश करणारी जागतिक स्तरावर पहिली संशोधन संस्था बनली आहे.

पंजाब सरकारने जुलै 2024 मध्ये पेरणीसाठी पुढील पिढीच्या BG-III Bt कापूसला मान्यता द्यावी असे आवाहनही केंद्राने केले आहे ^[७]

• अमेरिकन कापसात कॉटन लीफ कर्ल रोग (CLCuD) पांढऱ्या माशी-संसर्गित विषाणूमुळे होतो.
• उत्तर भारतात CLCuD-प्रतिरोधक अमेरिकन कापूस वाणांची लागवड केल्यास उच्च आणि स्थिर कापूस उत्पादन मिळू शकते.
• सीएलसीयूडी हा उत्तर भारतीय पंजाब, हरियाणा आणि राजस्थान तसेच पाकिस्तानमध्ये अमेरिकन कापसावर परिणाम करणारा सर्वात गंभीर रोग आहे. चीनमध्येही हा आजार आढळून आला आहे
• या रोगामुळे भारतातील कापूस उत्पादनात 40% घट झाली आहे
• उत्पादनाच्या हानीच्या पलीकडे, सीएलसीयूडी कापूस फायबरच्या गुणवत्तेवर देखील प्रतिकूल परिणाम करते, जे पिकाचे प्राथमिक आर्थिक उत्पादन आहे.

¶ पंजाब सरकारचे प्रयत्न

2023 मध्ये पंजाब सरकारने आत्मविश्वास पुनर्संचयित करण्याची प्रक्रिया सुरू केली आहे

कापसाकडे शेतकऱ्यांचा हातखंडा

• पीक विविधतेसाठी शेतकरी मित्रांना कामावर घेतले

अर्थसंकल्प 2023-24 आणि 2024-25 ^[8]

• कापूस बियाण्यांवर 33% अनुदान
• शेतकऱ्यांना दर्जेदार बियाणे सुनिश्चित करण्यासाठी ट्रॅक आणि ट्रेस यंत्रणा

दशकांनंतर वेळेवर कालव्याचे पाणी ^[१:१]

पंजाब सरकार अनेक दशकांनंतर एप्रिल २०२३ च्या सुरुवातीपासून कालव्यात वेळेवर पाणी सोडत आहे. खाली तपशील:

• अनेक दशकांनंतर कालवे आणि पाण्याचे पुनरुज्जीवन केले

विशेष "मिशन उन्नत किसान" ^[9]

• कापसाची योग्य लागवड करण्यासाठी शेतकऱ्यांना वेळेवर तांत्रिक माहिती मिळावी यासाठी सुरू केले

¶ कापूस पिकावरील आत्मविश्वासाचे दशक ^[१:२]

• 2015 मध्ये कापूस पिकावर पांढऱ्या माशीने हल्ला केल्यावर घट सुरू झाली. नंतर कीटकनाशक घोटाळा ^[४:१] , बनावट बियाणे घोटाळे ^[३:१] , गुलाबी बोंडअळीनेही शेतकºयांच्या आत्मविश्वासाला तडा गेला.
• तेव्हापासून, 2019 वगळता कापसाचे क्षेत्र 3 लाख हेक्टरच्या खाली राहिले आहे.

वर्ष 2022-23: प्रति हेक्टर कापूस पीक मागील वर्षाच्या तुलनेत 45% कमी होते

¶ हिस्ट्रॉय : कापूस पिकाची सतत घसरण ^[१०]

_{⁺ 3 सलग हंगाम 2020, 2021 आणि 2022 मध्ये कीटकांच्या हल्ल्यांमुळे कापूस पिकाचे नुकसान झाले ^[2:3]}

¶ उत्तर भारतीय राज्यांमध्ये ट्रेंड

2024 सर्व उत्तर भारतीय राज्यांमध्ये घसरणीचा कल ^[१२]

पंजाबमध्ये 2024 मध्ये केवळ 97,000 हेक्टर कापसाचे उत्पादन झाले
राजस्थान : कापसाखालील क्षेत्र 2023 मध्ये 8.35 लाख हेक्टरवरून 2024 मध्ये 4.75 लाख हेक्टरवर आले.
हरियाणा : कापसाखालील क्षेत्र 2023 मध्ये 5.75 लाख हेक्टरवरून 2024 मध्ये 4.50 लाख हेक्टरवर आले.

संदर्भ :

---

1. https://indianexpress.com/article/explained/punjab-area-cotton-decrease-8660696/ ↩︎ ↩︎ ↩︎

2. http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/104330395.cms ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

3. https://yespunjab.com/punjab-seed-scam-sad-pegs-loss-at-rs-4000-crore-demands-compensation-for-farmers/ ↩︎ ↩︎

4. https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/pesticide-scam-aap-demands-tota-singhs-resignation-legal-action/articleshow/49273694.cms ↩︎ ↩︎

5. https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/punjab-cotton-production-surges-dip-area-9296323/ ↩︎

6. https://www.babushahi.com/full-news.php?id=188777 ↩︎

7. https://www.thehindubusinessline.com/economy/agri-business/punjab-urges-centre-to-approve-bg-iii-bt-cotton-for-sowing/article68420938.ece ↩︎

8. https://news.abplive.com/business/budget/punjab-budget-rs-1-000-cr-for-crop-diversification-bhagwant-mann-led-aap-govt-to-come-out-with- नवीन-कृषी-धोरण-तपशील-१५८७३८४ ↩︎

9. https://jagratilahar.com/english/punjab/96426/Visionary-budget-to-boost-agriculture-allied-sectors-in-punjab-gurmeet-singh-khudian ↩︎

10. https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/coverage-cotton-crop-punjab-8649819/ ↩︎

11. https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/punjab-cotton-production-faces-slow-death-9376210/ ↩︎

12. https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/crop-diversification-hit-as-pest-attacks-force-punjab-farmers-to-shift-from-cotton-to-paddy-9457410/ ↩︎