शेवटचे अपडेट: १६ नोव्हेंबर २०२४

राष्ट्रीय समस्या ^[१]

जास्त गर्दी : संपूर्ण भारतातील तुरुंगांमधील राष्ट्रीय सरासरी भोगवटा दर 130% आहे
अंडरट्रायल : ७०+% कैदी हे अंडरट्रायल आहेत. त्यामुळे न्यायालयीन सुधारणा हे हाताळण्यास मदत करू शकतात

दीर्घकाळ प्रलंबित सुधारणांसाठी AAP पुढाकार

-- फुल बॉडी स्कॅनर : निविदा आधीच पूर्ण झाल्या आहेत
-- वैवाहिक भेटी : परवानगी देणारे भारतातील पहिले राज्य
-- सर्व कैद्यांसाठी औषध/आरोग्य तपासणी
--नवीन सैन्याची नियुक्ती आणि इन्फ्रा अपग्रेड

¶ पंजाब सरकारकडून तुरुंग सुधारणा

1. फुल बॉडी स्कॅनर ^[२]

वर्तमान स्थिती (फेब्रुवारी २०२४):

-- 6 तुरुंगांमध्ये फुल बॉडी स्कॅनर बसवण्यासाठी आधीच निविदा काढल्या आहेत
-- 5 महिन्यांच्या कालावधीत स्थापित होण्याची शक्यता आहे (ऑगस्ट 2024 पर्यंत)

• यासह विश्वसनीय तपासण्यास सक्षम स्कॅनर
  • शरीरातील पोकळीच्या आत
  • शरीराच्या आत गिळले
  • कपड्यांमध्ये किंवा शरीरात लपलेली किरणोत्सर्गी सामग्री
• मोबाईल फोन, चाकू, लायटर इत्यादी शोधण्यासाठी स्कॅनर
  • धातू आणि नॉनमेटेलिक लेख
  • शस्त्रे
  • अंमली पदार्थ आणि इतर प्रतिबंधित वस्तू

2. इंटर मिक्सिंग टाळण्यासाठी नवीन उच्च सुरक्षा जेल

• भयानक गुन्हेगारांसाठी नवीन उच्च सुरक्षा कारागृह

3. बळकटीकरणासाठी कामावर घेणे ^[३]

• 173 वॉर्डन आणि 6 मॅट्रन कारागृहात कर्तव्यासाठी उत्तीर्ण झाले
• अतिरिक्त 13 डीएसपी, 175 वॉर्डन आणि 4 मॅट्रॉनची लवकरच भरती होणार

४. गरीब अंडरट्रायलसाठी सरकारकडून जामीन रक्कम ^[१:१]

अनेक गरीब तुरुंगातील कैदी जामीन मिळवून किंवा त्यांची शिक्षा पूर्ण करूनही त्यांच्या जामीन बाँड किंवा दंड आकारण्यात अक्षम आहेत.

तुरुंग प्रशासन त्यांच्या सुटकेसाठी आवश्यक असलेल्या जामीन रकमेपेक्षा अधिक पैसे कारागृहात अंडरट्रायल ठेवण्यासाठी खर्च करतात

अशा प्रकरणांची पडताळणी करण्यासाठी आणि आर्थिक मदत देण्यासाठी जिल्हा स्तरावर अधिकारप्राप्त समित्या स्थापन करण्यात आल्या आहेत ^[४]

• 40,000 रुपयांपर्यंतची आर्थिक मदत जिल्हा समितीद्वारे जारी केली जाऊ शकते
• 40,000 रुपयांच्या वरचे प्रकरण राज्यस्तरीय समितीकडे पाठवले जाईल

५. वैवाहिक भेटी ^[५]

सप्टेंबर 2022 पासून कैद्यांना वैवाहिक भेटींना परवानगी देणारे पंजाब हे भारतातील पहिले देश ठरले

2018 मध्ये, मद्रास हायकोर्टाच्या न्यायमूर्तींनी वैवाहिक भेटी हा "अधिकार नसून विशेषाधिकार" असल्याचं म्हटलं होतं.

• ज्या कैद्यांनी चांगले वर्तन दाखवले त्यांना त्यांच्या जोडीदाराकडून दर 2 महिन्यांनी 2 तास भेट दिली जाईल
• 20 सप्टेंबर 2022 रोजी राज्यातील 25 तुरुंगांपैकी 3 पासून सुरू झालेल्या या योजनेचा विस्तार 3 ऑक्टोबर 2022 पर्यंत 17 तुरुंगांपर्यंत करण्यात आला.
• रशिया, जर्मनी, फ्रान्स, बेल्जियम, स्पेन, फिलीपिन्स, कॅनडा, सौदी अरेबिया आणि डेन्मार्क यासारखे अनेक देश आणि काही यूएस राज्ये वैवाहिक भेटींना परवानगी देतात. ब्राझील आणि इस्रायल समलिंगी भागीदारांना परवानगी देतात
• या योजनेत वैवाहिक भेटींना परवानगी नसलेल्या कैद्यांच्या श्रेणी देखील निर्दिष्ट केल्या आहेत. ते समाविष्ट आहेत:
  • उच्च जोखमीचे कैदी, गुंड आणि दहशतवादी
  • बाल शोषण, लैंगिक गुन्हे किंवा घरगुती हिंसाचारासाठी तुरुंगवास भोगलेल्या
  • क्षयरोग, एचआयव्ही किंवा लैंगिक संक्रमित रोगांसारख्या संसर्गजन्य रोगाने ग्रस्त कैदी कारागृहाच्या डॉक्टरांनी मंजूर केल्याशिवाय
  • जे गेल्या तीन महिन्यांपासून आपले कर्तव्य नीट पार पाडत नाहीत
  • अधीक्षकांनी ठरवल्याप्रमाणे ज्यांनी चांगले आचरण आणि शिस्त दाखवली नाही.

मूसवाला हत्येप्रकरणी अटक करण्यात आलेले पुरुष गुंड असल्यामुळे ते वैवाहिक भेटीसाठी पात्र नाहीत.

६. उल्लंघनाची चौकशी ^[६]

• उच्च सुरक्षा असलेल्या अमृतसर कारागृहात मोबाईल फोन आणि इतर प्रतिबंधित साहित्य चोरून नेल्याच्या घटनांच्या तपासासाठी पंजाब सरकारने एसआयटी (विशेष तपास पथक) स्थापन केली आहे.

7. सर्व कारागृहांमध्ये औषधांची तपासणी

• राज्यव्यापी ड्रग स्क्रिनिंग ड्राइव्ह प्रकल्पाचे उद्दिष्ट तुरुंगांना बेकायदेशीर ड्रग्सपासून मुक्त करणे आहे
• अंमली पदार्थांना बळी पडलेल्या कैद्यांसाठी व्यसनमुक्ती उपचार आणि पुनर्वसन करण्याची तरतूद

8. आरोग्य तपासणी

• पंजाबमधील 25 तुरुंगांमधील कैद्यांसाठी सर्वसमावेशक आरोग्य तपासणीची राज्यस्तरीय तपासणी मोहीम राबविण्यात येत आहे.

9. न्यायिक सुधारणा

• पंजाब सरकारकडून न्यायिक सुधारणा

संदर्भ :

---

1. https://prsindia.org/policy/report-summaries/prison-conditions-infrastructure-and-reforms ↩︎ ↩︎

2. https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/punjab-govt-floats-tenders-install-full-body-scanners-jails-9141830/ ↩︎

3. https://www.hindustantimes.com/cities/chandigarh-news/highsecurity-jail-to-be-built-near-ludhiana-says-jail-minister-bhullar-101731614616683.html ↩︎

4. http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/108447408.cms ↩︎

5. https://www.bbc.com/news/world-asia-india-63327632 ↩︎

6. https://www.tribuneindia.com/news/amritsar/spl-team-to-probe-cases-of-sneaking-mobiles-inside-jail-594624 ↩︎