છેલ્લું અપડેટ: 10 મે 2024

¶ ¶ 1. ડિમાન્ડ અને સપ્લાય ગેપ

સરેરાશ, આજે દિલ્હીમાં દરેક ઘરને લગભગ 4 કલાક પાણી પુરવઠો મળે છે ^[1]

¶ ¶ વર્તમાન પરિસ્થિતિ ^[2]

પાણીનું ઉત્પાદન: AAP સરકાર હેઠળ 15% વધુ ^[2:1]

¶ ડિમાન્ડ ગેપ (~300 MGD) ભરવાની યોજના

ટ્રીટ કરેલા ગંદા પાણીમાંથી 95 MGD ^[1:1]

• ડીજેબીની યોજના છે કે ઉચ્ચ ગુણવત્તાના ટ્રીટેડ ગંદા પાણીને પલ્લામાં છોડવામાં આવશે અને તેને વધુ સારવાર માટે વજીરાબાદ ખાતે ઉપાડશે.
• આ પ્રોજેક્ટ, ભારતમાં તેના પ્રકારનો પ્રથમ, ડિસેમ્બર 2024 સુધીમાં વધારાનું 95 MGD પાણી આપશે.

યમુના પૂરના મેદાનોમાંથી 25 MGD ^[1:2]

• ડીજેબી ચોમાસાની મોસમમાં વધારાનું પાણી જાળવી રાખવા માટે દિલ્હી હરિયાણા બોર્ડર નજીક પલ્લા ખાતે યમુના પૂરના મેદાનોમાં બનાવેલા જળાશયોમાંથી 25 MGD મેળવવાનું શરૂ કરશે.

200 MGD ભૂગર્ભજળ ^[1:3]

દક્ષિણ-પશ્ચિમ દિલ્હીમાં નજફગઢમાં રોટા જેવા ઊંચા પાણીના સ્તરવાળા વિસ્તારોમાંથી આશરે 200 MGD ભૂગર્ભજળ કાઢવામાં આવશે.

• ભૂગર્ભ જળ સંસાધનો દ્વારા પાણી પુરવઠો મે 2024 સુધી પ્રાપ્ત કરેલ યમુના પૂરના મેદાનો સહિત સરેરાશ 130+ MGD
• 2028 પહેલા નદીના નવા પાણીની ફાળવણી શક્ય નથી

¶ ¶ 2. 24x7 પાણી પુરવઠા પ્રોજેક્ટ

• 24x7 પુરવઠો સુનિશ્ચિત કરવા માટે, લિકેજ-પ્રૂફ પાઇપલાઇન નેટવર્ક, સતત પાણીનું દબાણ, સેન્સર અને મીટર કરેલ જોડાણો લિકેજ અને ચોરીને રોકવા માટે આવશ્યક છે ^[1:4]

લક્ષ્‍યાંક : NRW (ગેરકાયદેસર બોરવેલ અને ખાનગી ટેન્કરોના કારણે લીક કે ચોરાયેલું ન હોય તેવું પાણી) 42% થી 15% સુધી ઘટાડવું ^[1:5]

¶ ¶ એ. ઝોનમાં વિભાજિત ^[1:6]

• દિલ્હી 3 ઝોન (પૂર્વ-ઉત્તર-પૂર્વ ઝોન, દક્ષિણ-દક્ષિણ-પશ્ચિમ ઝોન અને પશ્ચિમ-ઉત્તર-પશ્ચિમ ઝોન) માં વહેંચાયેલું છે. આ દિલ્હીની 77% વસ્તીને આવરી લે છે
• હાલમાં, માલવિયા નગર (દક્ષિણ ઝોન), વસંત વિહાર (દક્ષિણ પશ્ચિમ ઝોન) અને નાંગલોઈ (પશ્ચિમ ઝોન) વિસ્તારોમાં 12% વસ્તી આવરી લેવામાં આવી છે.
• વજીરાબાદ (પૂર્વ ઝોન) અને ચંદ્રવાલ WTP (ઉત્તર-પૂર્વ ઝોન) ના કમાન્ડ વિસ્તારોમાં પ્રોજેક્ટ હેઠળ 11% વસ્તીને આવરી લેવામાં આવશે.

¶ ¶ બી. ભૂમિકાઓ અને જવાબદારીઓ ^[1:7]

• દિલ્હી જલ બોર્ડ WTP, STP, UGR-1, UGR-2, ટર્મિનલ પમ્પિંગ સ્ટેશન, ટ્રંક ગટર અને તેમની વચ્ચે ટ્રાન્સમિશનના સંચાલન અને જાળવણીની સંભાળ લેશે.
• ખાનગી કોન્ટ્રાક્ટર જવાબદાર રહેશે
  • પાણી પુરવઠા અને ગટર સુવિધાઓની ડિઝાઇન, બાંધકામ, લેઆઉટ, નવીનીકરણ અને પુનર્વસન
  • ડીજેબી આરએમએસ સિસ્ટમ સાથે મીટર રીડિંગ, બિલ જનરેશન, રેવન્યુ કલેક્શન અને એકીકરણ

¶ ¶ સી. પાયલોટ પ્રોજેક્ટ ^[5]

2 નાની વસાહતોમાં પાયલોટ પ્રોજેક્ટ્સ:

• નવજીવન વિહાર અને ગીતાંજલિ એન્ક્લેવમાં માલવિયા નગરના 783 મકાનો
• વેસ્ટ એન્ડ કોલોની, આનંદ નિકેતન અને શાંતિ નિકેતનમાં વસંત વિહારના 2,156 મકાનો
• માલવિયા નગર અને વસંત વિહાર ઉપરાંત, ડીજેબી નાંગલોઈ વિસ્તારમાં રાણાજી એન્ક્લેવ અને વિપિન ગાર્ડન - બે વસાહતોને 24x7 પાણી પુરવઠો પૂરો પાડે છે.

પરિણામ ^[5:1] : સફળતા

-- નોન-રેવેન્યુ વોટર (NRW) 62% થી ઘટીને 10%
-- શાંતિ નિકેતન અને આનંદ નિકેતનમાં માથાદીઠ આશરે 600 લિટર (LPCD) થી લગભગ 220 LPCD સુધી પાણીનો વપરાશ
પરંતુ વેસ્ટ એન્ડ કોલોનીમાં જ્યાં ગ્રાહકો પાસે મોટા ઘરો અને બગીચાઓ છે ત્યાં વ્યક્તિ દીઠ વપરાશ ઊંચો (323 LPCD) રહે છે.

પડકારોનો સામનો કરવો પડ્યો ^[5:2]

1. ડીજેબીએ 30-35 વર્ષ જૂની પાઇપલાઇન બદલવાની હતી
2. માલવિયા નગરમાં લગભગ 60% નેટવર્ક અને વસંત વિહારમાં 80% નેટવર્ક બદલવું પડ્યું.
3. ઘરના તમામ કનેક્શન બદલવા પડ્યા: મોટાભાગના ઘર-સેવા જોડાણોમાં લીકેજ જોવા મળે છે. આ પાઈપોનું જીવન 8-15 વર્ષ છે

¶ ¶ 3. ભૂગર્ભજળ રિચાર્જ સાથે સપ્લાય ઓગમેન્ટેશન

• 3a. દિલ્હી સિટી ઑફ લેક્સ નવીન તકનીકો અને પુનર્જીવિત તળાવ સાઇટ્સની સૂચિ
• 3 બી. ભૂગર્ભજળ રિચાર્જ માટે યમુના ફ્લડ વોટર રીટેન્શન 50+ MGD પાણી નિષ્કર્ષણ લક્ષ્યાંકિત
• 3c. 600+ MGD પાણીના સ્ત્રોતની રેઈન વોટર હાર્વેસ્ટિંગ પોટેન્શિયલ

¶ ¶ 4. વોટર ટ્રીટમેન્ટ કેપેસિટી

• 4. દિલ્હી સરકાર દ્વારા વોટર ટ્રીટમેન્ટ પ્લાન્ટ હાલના, નવા અને અપગ્રેડ

¶ ¶ 5. વિતરણ

• 5a UGR(અંડરગ્રાઉન્ડ રિઝર્વોયર) અથવા BPS(બૂસ્ટર પમ્પિંગ સ્ટેશન)
• 5b વોટર પાઇપ નેટવર્ક - ઘરો અને વસાહતો સાથે જોડાણો
• 5c વોટર એટીએમ

¶ ¶ 6. જાળવણી: નવીન/ટેકનોલોજી સોલ્યુશન્સ

• 6 એ. હિલીયમ લીક ડિટેક્શન ટેકનોલોજી લીક ડિટેક્શન માટે ઓટોમેટેડ સોલ્યુશન્સ
• 6 બી. ફ્લો મીટર અને SCADA રીઅલ-ટાઇમ પાણી પુરવઠાની માહિતી

¶ ¶ 7. અન્ય નવીનતાઓ

• સત્યેન્દ્ર જૈનની આગેવાની હેઠળ દિલ્હી ગવર્નમેન્ટ ટેકના ઘરમાં આધુનિક એક્સટ્રેક્શન વેલ્સ

¶ ¶ 8. ભૂગર્ભજળ સ્તરની અસર

• છેલ્લા 2 વર્ષથી દિલ્હીમાં ગ્રાઉન્ડ વોટર ટેબલનું સ્તર પોઝીટીવ છે

સંદર્ભ :

---

1. https://www.business-standard.com/article/current-affairs/delhi-divided-into-three-zones-for-24x7-water-supply-project-121090500143_1.html ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎​

2. https://www.business-standard.com/article/current-affairs/delhi-divided-into-three-zones-for-24x7-water-supply-project-121090500143_1.html ↩︎ ↩︎

3. https://delhiplanning.delhi.gov.in/sites/default/files/Planning/generic_multiple_files/outcome_budget_2023-24_1-9-23.pdf ↩︎

4. https://www.hindustantimes.com/cities/delhi-news/water-shortfall-leaves-city-thirsty-djb-bulletin-shows-101715278310858.html ↩︎

5. https://www.outlookindia.com/website/story/world-news-delhis-5-per-cent-houses-have-24x7-water-supply-after-8-years-of-launching-of-govts- pilot-project/393590 ↩︎ ↩︎ ↩︎