शेवटचे अपडेट: 10 मे 2024

¶ ¶ 1. मागणी आणि पुरवठा तफावत

आज दिल्लीतील प्रत्येक घराला सरासरी ४ तास पाणीपुरवठा होतो ^[१]

¶ सध्याची परिस्थिती ^[२]

पाणी उत्पादन: आप सरकारच्या अंतर्गत 15% वर ^[2:1]

¶ मागणीतील अंतर भरून काढण्याची योजना (~300 MGD)

प्रक्रिया केलेल्या सांडपाण्यापासून 95 एमजीडी ^[१:१]

• डीजेबीने उच्च दर्जाचे प्रक्रिया केलेले सांडपाणी पल्ला येथे सोडण्याची आणि पुढील उपचारांसाठी वजिराबाद येथे उचलण्याची योजना आखली आहे.
• भारतातील अशा प्रकारचा पहिला प्रकल्प असलेला हा प्रकल्प डिसेंबर २०२४ पर्यंत अतिरिक्त ९५ एमजीडी पाणी देईल.

यमुना पूर मैदानातून २५ एमजीडी ^[१:२]

• डीजेबी पावसाळ्यात अतिरिक्त पाणी टिकवून ठेवण्यासाठी दिल्ली हरियाणा सीमेजवळील पल्ला येथील यमुना पूरक्षेत्रात तयार केलेल्या जलाशयांमधून 25 एमजीडी काढण्यास सुरुवात करेल.

200 MGD भूजल ^[1:3]

नैऋत्य दिल्लीतील नजफगढमधील रोटा सारख्या पाण्याचे प्रमाण जास्त असलेल्या भागातून सुमारे 200 MGD भूजल काढले जाईल.

• मे २०२४ पर्यंत यमुना पूरक्षेत्रासह भूजल स्त्रोतांद्वारे पाणी पुरवठा सरासरी १३०+ एमजीडी
• नवीन नदीचे पाणी वाटप 2028 पूर्वी शक्य नाही

¶ ¶ 2. 24x7 पाणीपुरवठा प्रकल्प

• 24x7 पुरवठा सुनिश्चित करण्यासाठी, गळती आणि चोरी रोखण्यासाठी एक लीकेज-प्रूफ पाइपलाइन नेटवर्क, सतत पाण्याचा दाब, सेन्सर्स आणि मीटर केलेले कनेक्शन आवश्यक आहेत ^[१:४]

लक्ष्य : NRW (बेकायदेशीर बोअरवेल आणि खाजगी टँकरमुळे गळती किंवा चोरीला जाणारे गैर-महसुली पाणी) 42% वरून 15% वर आणणे ^[1:5]

¶ ¶ अ. झोनमध्ये विभागलेले ^[१:६]

• दिल्ली 3 झोन (पूर्व-ईशान्य झोन, दक्षिण-दक्षिण-पश्चिम झोन आणि पश्चिम-वायव्य झोन) मध्ये विभागली गेली आहे. यामध्ये दिल्लीची 77% लोकसंख्या समाविष्ट आहे
• सध्या, मालवीय नगर (दक्षिण विभाग), वसंत विहार (दक्षिण विभाग) आणि नांगलोई (पश्चिम विभाग) भागात 12% लोकसंख्या समाविष्ट आहे.
• वजिराबाद (पूर्व विभाग) आणि चंद्रवल डब्ल्यूटीपी (ईशान्य विभाग) च्या कमांड एरियामधील प्रकल्पांतर्गत 11% लोकसंख्या समाविष्ट केली जाईल.

¶ ¶ ब. भूमिका आणि जबाबदाऱ्या ^[१:७]

• दिल्ली जल बोर्ड WTP, STP, UGR-1, UGR-2, टर्मिनल पंपिंग स्टेशन, ट्रंक सीवर आणि ट्रान्समिशनचे संचालन आणि देखभाल करेल.
• यासाठी खाजगी कंत्राटदार जबाबदार असतील
  • पाणीपुरवठा आणि सांडपाणी सुविधांचे डिझाईन, बांधकाम, लेआउट, नूतनीकरण आणि पुनर्वसन
  • मीटर रीडिंग, बिल निर्मिती, महसूल संकलन आणि DJB RMS प्रणालीसह एकत्रीकरण

¶ ¶ सी. पथदर्शी प्रकल्प ^[५]

2 छोट्या वसाहतींमध्ये पथदर्शी प्रकल्प:

• नवजीवन विहार आणि गीतांजली एन्क्लेव्हमधील मालवीय नगरमधील 783 घरे
• वेस्ट एंड कॉलनीतील वसंत विहार, आनंद निकेतन आणि शांती निकेतनमधील 2,156 घरे
• मालवीय नगर आणि वसंत विहार व्यतिरिक्त, डीजेबी नांगलोई परिसरातील राणाजी एन्क्लेव्ह आणि विपिन गार्डन या दोन वसाहतींना 24x7 पाणीपुरवठा करत आहे.

परिणाम ^[५:१] : यश

-- नॉन-रेव्हेन्यू वॉटर (NRW) 62% वरून 10% पर्यंत खाली
-- शांती निकेतन आणि आनंद निकेतनमध्ये सुमारे 600 लिटर प्रति व्यक्ती प्रतिदिन (LPCD) पासून सुमारे 220 LPCD पर्यंत पाण्याचा वापर
परंतु वेस्ट एंड कॉलनीत जेथे ग्राहकांची मोठी घरे आणि बागा आहेत तेथे प्रति व्यक्ती वापर जास्त आहे (323 LPCD)

आव्हानांना तोंड दिले ^[५:२]

1. डीजेबीला 30-35 वर्षे जुन्या पाइपलाइन बदलायच्या होत्या
2. मालवीय नगरमधील सुमारे ६० टक्के नेटवर्क आणि वसंत विहारमधील ८० टक्के नेटवर्क बदलावे लागले.
3. सर्व घरगुती कनेक्शन बदलावे लागले: बहुतेक घर-सेवा कनेक्शनमध्ये लिकेज आढळले. या पाईप्सचे आयुष्य 8-15 वर्षे असते

¶ ¶ 3. भूजल पुनर्भरणासह पुरवठा वाढवणे

• 3अ. दिल्ली सिटी ऑफ लेक्स नाविन्यपूर्ण तंत्रे आणि पुनर्जीवित तलाव साइट्सची यादी
• 3ब. भूजल पुनर्भरणासाठी यमुना पुराचे पाणी धरून ५०+ एमजीडी पाणी काढण्याचे लक्ष्य
• 3c. 600+ MGD जलस्रोताची पर्जन्य जल संचयन क्षमता

¶ ¶ 4. जल उपचार क्षमता

• 4. दिल्ली सरकारचे जल उपचार संयंत्र विद्यमान, नवीन आणि अपग्रेड

¶ ¶ 5. वितरण

• 5a UGR (भूमिगत जलाशय) किंवा BPS (बूस्टर पंपिंग स्टेशन)
• 5b वॉटर पाईप नेटवर्क - घरे आणि वसाहतींचे कनेक्शन
• 5c वॉटर एटीएम

¶ ¶ 6. देखभाल: नाविन्यपूर्ण/टेक सोल्यूशन्स

• 6अ. हेलियम लीक डिटेक्शन टेक्नॉलॉजी लीक डिटेक्शनसाठी ऑटोमेटेड सोल्युशन्स
• 6ब. फ्लो मीटर आणि SCADA रिअल-टाइम पाणी पुरवठा माहिती

¶ ¶ 7. इतर नवकल्पना

• सत्येंद्र जैन यांच्या नेतृत्वाखालील मॉडर्न एक्स्ट्रॅक्शन वेल्स इन हाऊस दिल्ली गव्हर्नमेंट टेक

¶ ¶ 8. भूजल पातळी प्रभाव

• दिल्लीतील भूजल पातळी गेल्या 2 वर्षांपासून सकारात्मक

संदर्भ :

---

1. https://www.business-standard.com/article/current-affairs/delhi-divided-into-three-zones-for-24x7-water-supply-project-121090500143_1.html ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎​

2. https://www.business-standard.com/article/current-affairs/delhi-divided-into-three-zones-for-24x7-water-supply-project-121090500143_1.html ↩︎ ↩︎

3. https://delhiplanning.delhi.gov.in/sites/default/files/Planning/generic_multiple_files/outcome_budget_2023-24_1-9-23.pdf ↩︎

4. https://www.hindustantimes.com/cities/delhi-news/water-shortfall-leaves-city-thirsty-djb-bulletin-shows-101715278310858.html ↩︎

5. https://www.outlookindia.com/website/story/world-news-delhis-5-per-cent-houses-have-24x7-water-supply-after-8-years-of-launching-of-govts- पायलट-प्रोजेक्ट/393590 ↩︎ ↩︎ ↩︎